Desmond Tutu: icoon in de geschiedenis van Zuid-Afrika

De onvermoeibare anti-apartheidsheld die maar blijft lachen, dansen en werken

Nelson Mandela omschrijft hem als "soms schel, vaak teder, nooit bang en zelden zonder humor". De onvermoeibare Desmond Tutu;de man die zijn pensioen maar blijft uitstellen en maar in de prijzen blijft vallen. Zijn droom als arts is hij door apartheid  misgelopen, maar in zijn rol als activist en aartsbisschop heeft hij velen van verbittering weten te genezen.

Hij staat bekend om zijn ontwapenende lach, zijn vertrouwen in God, zijn boodschap van verzoening en zijn soepele danspasjes tijdens de opening van het WK 2010. Hij staat dan ook wereldwijd bekend als een vrolijke, vrome, vergevingsgezinde man. Maar vergis je niet: Met bisschop Tutu valt niet te spotten!

Hoewel de gruwelen van apartheid voldoende aanleiding tot verbittering en geweld gaven, heeft het Desmond Tutu gevormd tot het wereldwijde boegbeeld van verzoening, geloof en rechtvaardigheid. Zijn woorden “Do your little bit of good where you are; its those little bits of good put together that overwhelm the world” galmen in alle talen de hele wereld over en zijn woorden en daden leveren hem keer op keer andere prijzen op, waaronder een nobelprijs voor de vrede.

Dat Desmonds leven deze koers zou varen lag niet direct in de lijn der verwachting bij zijn geboorte. Als zoon van een leraar werd hij op 7 oktober 1931 geboren in Klerksdorp in de Transvaal. Van kinds af aan werd hij aan het discrimerende blanke regime blootgesteld. Zijn jongensdroom, om arts te worden moest hij op jonge leeftijd al opgeven. Het zat er niet in: Zijn huidskleur zat hem tegen.  Wat Desmond wel kon nastreven was een loopbaan als leraar.  Van 1951 tot 1953 gaf hij les op de Bantu High School in Johannesburg, totdat Apartheid zijn ambities inhaalde. De Bantu Education Act ging in 1953 van kracht wat inhield dat zwart onderwijs zwaar achteruit zou gaan. Uit protest nam Tutu ontslag en besloot zijn talent als leraar in een ander domein uit te voeren. Hij begon zijn studie theologie en maakte kennis met de zwarte priester Trevor Huddleston, die hem inspireerde met zijn  anti-apartheid rhetoriek. Net als Huddleston werd ook Tutu priester. Hij verliet Zuid-Afrika om in London zijn Bachelor- en Masterdiploma in de theologie te halen en slaagde met vlag en wimpel.

Het was nu ruim 30 jaar geleden dat Tutu geboren werd in het land dat geen enkel zwart persoon zelf uit zou zoeken, maar Tutu ging de strijd aan en wilde na zijn studie in London terug naar Zuid-Afrika. Zijn vastberadenheid,  passie voor gerechtigheid en boodschap van verzoening tekende zijn manier van actie voeren. Anders dan Mandela en andere anti-apartheidshelden die uiteindelijk het blanke geweld met verzetsgeweld beantwoordden, heeft Tutu zich altijd tegen geweld uitgesproken.

Tutu als activist

"Stability and peace in our land will not come from the barrel of a gun, because peace without justice is an impossibility". Zijn strategie was om nationale en internationale aandacht voor het onrecht van apartheid te af te dwingen. Door middel van lezingen, preken en geschriften verwoordde Tutu zijn boodschap van verzet, verzoening, hoop en rechtvaardigheid. Daarnaast steunde hij de economische boycots tegen de blanke regering, die uiteindelijk van doorslaggevende betekenis zouden zijn in de val van het apartheids-regime.

Van 1976 tot 1978 werkte Tutu als aartsbisschop van Lesotho, een functie die hem in staat stelde velen met zijn anti-apartheidsboodschappen te bereiken. Hierna werd hij aangesteld als secretaris-generaal van de Zuid-Afrikaanse Anglicaanse raad van kerken. Een jaar later begon hij zijn nieuwe functie als aartsbisschop van Kaapstad. In 1985 werd hij de eerste zwarte aartsbisschop van Johannesburg.

In zijn functie van aartsbisschop daagde hij het blanke apartheidsregime publiekelijk uit en maakte hij mensen met lezingen, geschriften en lessen bewust van het onrecht van Apartheid. Hij drong aan op gelijkheid en verzoening. Tutu geloofde heilig in verzoening en is hierdoor uitgegroeid tot een toonaangevende persoonlijkheid in verzoeningsprocessen.

In 1984, dus nog voor apartheid ten val kwam, werd Tutu’s werk bekroond met de Nobelprijs voor de vrede. Twee jaar later promoveerde hij tot het hoofd van de Anglicaanse kerk van Zuid-Afrika, een functie die nog nooit door een zwarte Zuid-Afrikaan was uitgevoerd.

Waarheids&Verzoeningscommissie

Toen de apartheid in Zuid-Afrika eindelijk door internationale druk, boycots en nationaal verzet ten val was gebracht en in 1994 het recht zegevierde vonden de eerste democratische verkiezingen plaats. President Nelson Mandela stelde Desmond Tutu aan als voorzitter van de Zuid-Afrikaanse waarheids&verzoenings commissie. Deze functie was Tutu op het lijf geschreven en hij toonde zich onvermoeibaar; Hij kon eindelijk ten uitvoer kon brengen waar hij jarenlang over had gepredikt. Om zich volledig aan zijn functie bij de waarheids&verzoeningscommissie te kunnen wijden, nam hij afstand van zijn functie als aartsbisschop.  Zelfs toen er in 1997 prostaatkanker bij hem geconstateerd werd, zette hij zijn werk voort.

“ For goodness sake, this is God’s world! We live in a moral universe."
Als Tutu spreekt over ‘ justice for all’ heeft hij het niet alleen over ‘ all’ zijn mensen of landgenoten. Hij kijkt verder dan zijn eigen land, continent en zelfs verder dan zijn eigen Anglicaanse religie.

Apartheid in het heilige land.

Een zin die ten grondslag van zijn visie ligt is “ A person is a person because he recognizes others as persons”.  Tijdens apartheid vereiste hij dat de blanken de zwarte en gekleurde bevolking als ‘ mensen zouden erkennen’. Maar Tutu past deze visie niet alleen op zijn eigen verleden of zijn eigen landgenoten toe. Toen hij in 2002 zwaar geschokt terugkwam uit Israel/Palestina deelde hij zijn ongezouten mening over de Israelische bezetting en vergeleek het militaire regime met dat van Apartheid: “I have seen the humiliation of the Palestinians at checkpoints and roadblocks, suffering like us when young white police officers prevented us from moving about.”

Gay the new black?

Zijn rotsvaste geloof in Gods liefde, geweldloos verzet, verzoening en vergeving staan een kritische en assertieve benadering dus niet in de weg als het om gerechtigheid gaat. Naast zijn uitgesproken mening over Israel, neemt Tutu ook een gedurfde positie in als het gaat om homo-rechten. Volgens Desmond Tutu is homophobia van hetzelfde misdadige karakter als apartheid. Hij zet zich onder andere actief in voor homo-rechten in Afrika, waar veel homoseksuelen geconfronteerd worden met discriminatie en arrestaties. Zuid-Afrika is het enige Afrikaanse land waar in de constitutie is vastgelegd dat homoseksuelen dezelfde rechten genieten als hetero-seksuelen. Volgens Tutu zijn we allemaal kinderen van God en even waardevol; blank, zwart, biseksueel of transseksueel.

Zijn sterke wil en eigen visie werden ook weerspiegelt in zijn kritiek op de Zimbabwaanse president Robert Mugabe. Tutu sprak uit dat hij het betreurde dat een man die ooit zo’n bewonderenswaardige vrijheidsstrijder was geweest tot een ‘ Frankenstein’ was getransformeerd. Hij riep andere landen op om in verzet te komen tegen Mugabe, die het land de afgrond in stuurde. Tutu vergeleek de situatie met Rwanda en benadrukte dat hier te laat actie was ondernomen en dat dit nu niet weer het geval mocht zijn. Mugabe, die op zijn beurt niet erg gecharmeerd was van Tutu’s uitgesproken mening, deed nog een schepje bovenop zijn inmiddels verworven reputatie als monster  door Tutu ‘ evil’ te noemen.

Zelfs het ANC heeft de afgelopen jaren ‘a piece of Tutu’ gekregen. Voordat Zuma verkozen werd tot president, zat Tutu het ANC dwars door openlijk te verkondigen dat hij niet stond te popelen hem als president van Zuid-Afrika te zien. Ook bekritiseerde Tutu de stille diplomatie van de partij en wees het ANC erop dat ze ' geen God zijn'. Het ANC reageerde door Tutu's kritiek als 'heiligschennis' te bestempelen.

Het is duidelijk: Met Tutu valt niet te spotten!

Wil je meer informatie over de geschiedenis van Zuid-Afrika? Lees onder meer ons artikel over de geschiedenis van apartheid, de belangrijkste ontwikkelingen, het verzet en de ondergang van het systeem. 

Volg KaapstadMagazine.nl voor het laatste en meest actuele nieuws uit Kaapstad en Zuid-Afrika via Facebook, Twitter en door je in te schrijven voor onze gratis maandelijkse nieuwsbrief.