Lexicon van Zuid-Afrika

Van Apartheid tot Zuma: hét woordenboek dat je in Zuid-Afrika op weg helpt

Je kent ze wel, die 'boekjes voor dummies' waar je in een paar bladzijden, woorden of paragrafen de essentie van een land, taal, activiteit of complexe historie uitgelegd krijgt. Geen paniek, dat gaat ons niet lukken, en dat is ook helemaal niet de bedoeling van dit kleine Lexicon der Republiek Zuid-Afrika. Wat het dan wél is? Een aantal woorden en uitdrukkingen die je tijdens je vakantie in dit prachtige land van pas zullen komen. 

Apartheid

‘Het land waar Apartheid internationaal het meest bekende woord is uit de Nederlandse taal’. Dat zongen Lange Frans en Baas B ooit in hun megahit ‘Het land van…’. En het klopt, Apartheid is een woord waarvan niemand in Zuid-Afrika de betekenis niet kent. En elders ter wereld waarschijnlijk ook niet. Het is het vernietigende systeem dat Zuid-Afrika tussen 1948 en 1994 in haar greep hield, en waarbij de maatschappij verdeeld werd in de zwarte en blanke bevolking, en er voor beide groepen andere regels golden. Lees: waarbij de zwarte Zuid-Afrikanen achtergesteld werden. Een verschrikkelijke tijd die tot op de dag van vandaag effect heeft op de moderne Zuid-Afrikaanse samenleving.

Airtime
‘I wanted to call you but I don’t have airtime’. Kijk niet raar op als je vraagt of een Zuid-Afrikaan je wil bellen, en hij dit als antwoord geeft. Het betekent dat ‘ie geen beltegoed heeft en je derhalve niet kan bellen. De oplossing? Vraag hem of ‘ie jou een missed call geeft – zodat jij in je scherm ziet staan dat hij gebeld heeft, en jij hem terug kunt bellen (zodat het hem geen airtime kost). Goed om te weten: je kunt airtime kopen – vouchers gaan al vanaf R55, te koop bij elke supermarkt, 24/7 of andere kiosk. 

Bafana Bafana
Het klinkt misschien als de naam van een lekker toetje in een restaurant, maar dat is het niet. Bafana Bafana is het koosnaampje voor het nationale voetbalelftal. Helaas van nature geen uitblinkers op het wereldtoneel, maar – zeker sinds het WK 2010 in Zuid-Afrika – wereldwijd wel geliefd om hun sportiviteit en inzet. En ook al lagen ze er in de voorrondes van dat WK al uit, ze wonnen mooi wel met 2-1 van Frankrijk.

Of de jongens van Bafana Bafana ooit Spanje, Duitsland en Argentinië van de mat spelen valt nog te bezien, maar er wordt as we speak gewerkt aan het trainen van een goed, solide voetbalteam voor de toekomst.

Baie dankie
Afrikaans voor ‘heel erg bedankt’. Alleen ‘dankie’ volstaat in principe ook, maar met ‘baie’ (veel/heel erg) ervoor is het nog net een tikkie enthousiaster.
Big Five
Die wil nagenoeg iedereen spotten als ze op safari in Zuid-Afrika zijn. Voor eens en voor altijd: het zijn de neushoorn, olifant, leeuw, luipaard en de buffel. Meer over deze grote vijf lees je in ons artikel De Big Five spotten tijdens je safari in Zuid Afrika.

Biltong
Gedroogd vlees, overal en altijd te eten – als paté op brood, als snack aan de bar en tijdens die bloedstollend spannende rugbypot. In verschillende smaken (chili, beef, kudu, lamb) en grootte te krijgen, zowel in de supermarkt als speciale biltongspeciaalzaken. Regel: je kunt niet in Zuid-Afrika geweest zijn zonder een paar slierten geproefd te hebben, tenzij je vegetariër bent uiteraard. Tip: maak ‘m zelf met ons recept voor biltong.

Overal te koop en overal (bij) te eten: biltong. 

Braai
Nationale hobby #1. Enige wat je nodig hebt is een grill, een open ruimte (bij voorkeur buiten), heel veel vlees (en nee, daar valt in dit geval kip niet onder), vrienden en vrienden van vrienden, bier, wijn en een heleboel gezelligheid. Klaar ben je, de braai is ‘aan’. Benieuwd naar het verschil tussen een braai en een barbecue?

Paar gezellige mensen, paar koude biertjes en flessen wijn en een paar kilo vlees: braaien maar!

Coloureds
Voortbordurend op de ‘A’ uit dit lexicon – die van Apartheid. Bij de rassenscheiding hoorde ook de groep mensen die tussen blank en zwart inviel – de coloureds. Letterlijk: de gekleurden, de kleurlingen. In de Westkaap vormen zij de meerderheid. Het is een heterogene bevolkingsgroep waarvan de roots over het algemeen terug te vinden zijn in gemengde relaties tussen Europese kolonisten, Khoisan, Xhosa en slaven die door de VOC vanuit het Verre Oosten (India en Maleisië) naar Zuid-Afrika gevoerd werden.

Droëwors
Vrij vertaald: droge worst. Net als biltong een zeer geliefde snack die nagenoeg overal te koop en te nuttigen is.

Bijna hetzelfde als biltong, maar toch anders: droëwors. Ook het proberen waard. 

Haibo?
Lief woordje afkomstig uit de Zulu-taal, dat zoveel betekent als ‘echt waar, heus?rsquo;

Howzit?
De standaard groet in Zuid-Afrika, en logischerwijs een afkorting van het langere ‘how is it?rsquo; Je kunt uiteraard ‘fine’ (of een ander woord dat je gemoedstoestand beschrijft) antwoorden, maar ook simpelweg ‘howzit’ terugkaatsen werkt prima.

Kwaito
Een populaire muziekstroming die vooral populair is onder de jonge, zwarte Zuid-Afrikanen. Een mix van disco, hiphop, R&B en dance.

Little Five
Tuurlijk zijn die grote vijf magisch om te spotten, maar vlak vooral de kleine vijf niet uit: de Rhinoceros Beetle, Buffalo Weaver, Elephant Shrew, Leopard Tortoise en de Ant Lion.

Loadshedding
Eskom is de nationale leverancier van electriciteit in Zuid-Afrika. Althans, als er niet weer eens een generator uitvalt. Gebeurt dat wel, dan is er sprake van loadshedding. Lees: hele delen van Zuid-Afrika komen voor een bepaalde periode (meestal 2-3 uur per keer, soms langer, soms korter) zonder electriciteit te zitten. Wat je er tegen kunt doen? Helemaal niets, behalve zorgen dat je kaarsen in huis hebt en een salade op het menu hebt staan. Download een van de vele loadshedding-apps om tijdig op de hoogte te zijn van geplande ‘sessies’.

Praktischer wordt het huishouden er niet op, wel gezelliger en romantischer. Always look at the bright (grappig!) side. 

Madiba
Het koosnaampje van Nelson Mandela, de meest geliefde Zuid-Afrikaan ooit. Afgeleid van de stam waartoe hij behoorde. Op 5 december 2013 overleed hij op 95-jarige leeftijd.

Minibusjes
Voor de meeste Zuid-Afrikanen (zonder auto) dé manier om zich van A naar B te verplaatsen. Witte, luidruchtige busjes die zich middels bijzondere capriolen een weg door het verkeer banen. Voor een paar rand kun je in- en uitstappen waar je wil. Ook voor toeristen erg leuk om een keer mee te ‘liften’.

Schuif vooral een baan op als je ernaast rijdt, maar leuker nog: stap vooral een keer in een minibus - een ervaring op zich. 

Molo
‘Molo, howzit?rsquo; Vrij vertaald: ‘Hallo, hoe gaat het?rsquo; Afkomstig uit het Xhosa en een zeer gangbare begroeting in Zuid-Afrika. En bovendien de naam van het alter-ego van CapeTownMagazine.com en KaapstadMagazine.nl, maar dat terzijde.

Mzansi
Afkomstig uit het Zulu en één van de vele namen voor Zuid-Afrika. Letterlijk betekent Mzansi ‘het zuiden’. Maar om te zeggen ‘from Mzansi with love!’ is meer dan gangbaar.

Now (now)
‘I’ll do it now now’. In weinig andere Engelstalige landen hoor je het woord ‘now’ twee keer achter elkaar uitgesproken. En als je denkt dat het dubbelvoudig gebruik van het woord de urgentie van ‘now’ versterkt – helaas. Iets now now doen betekent dat het ergens tussen nu en volgende week gaat gebeuren. Ommenabij.  

Proteas
De nationale bloem van Zuid-Afrika, ook bekend als de reuzeprotea of honingpot' (Protea cynaroides) die in grote delen van Zuid-Afrika te vinden zijn. Daarnaast zijn de Proteas het nationale cricketteam.

Nee hoor, hier is geen fotoshop aan te pas gekomen: zo zien proteas er echt uit. Hoe mooi!

Rand
De valuta waarmee in Zuid-Afrika betaald wordt. En die inmiddels al heel lang bijzonder gunstig staat voor de Nederlandse toerist.

Rainbow Nation
Wat maar weinig mensen weten, is dat het aartsbisschop Desmond Tutu was die de benaming van Zuid-Afrika als regenboognatie bedacht om post-Apartheid Zuid-Afrika te omschrijving. Hij deed dit na de eerste democratische verkiezingen van 1994 en niet verrassend symboliseert de uitdrukking de wens om temidden van zoveel culturen en mensen met een verschillende afkomst een eenheid te vormen in het nieuwe Zuid-Afrika. Ooit strikt gescheiden door louter zwart en wit, nu een mengelmoes van alle kleuren van de regenboog.  

De Rainbow Nation: soms is het even goed zoeken, maar soms vind je 'm ook op onverwachte plekken.

Robot(s)
‘At the next robot, you turn right.’ Nee, er staan hier langs de weg geen robots die je naar links of rechts sturen; een robot is de naam voor een verkeerslicht. Vraag ons overigens niet waarom dat zo is, want daarop moeten we je het antwoord schuldig blijven. Excuses.

Sangoma
Heb je tijdens je vakantie in Zuid-Afrika last van een verkoudheid, hoofdpijn of een ander fysiek kwaaltje, dan is het een goed idee om naar de dokter te gaan. Echter, je zou ook kunnen overwegen een Sangoma te bezoeken, een traditionele ‘genezer’ waar veel stammen nog steeds hun hoop, geloof en vertrouwen in leggen. Niet alleen voor gezondsheidskwesties, maar ook om te weten wie de wedstrijd tussen Orlando Pirates en Ajax Cape Town gaat winnen en of een voorgenomen huwelijk een goed idee is, trouwens.

Hoe ziet mijn leven er over een jaar of tien uit? En heb ik morgen nog steeds zo'n hoofdpijn? Vraag het aan de Sangoma, die weet alles. 

Shebeen
De naam voor een bar in de townships. Misschien is het woord ‘bar’ iets teveel eer: een schuur waar (illegaal) zelfgebrouwen bier verkocht wordt. Vaak een vast onderdeel van een township tour en alleen al daarom zou je zo’n georganiseerde tour door de townships moeten doen.

Shooter / shotjes

Vraag niet waarom, maar Zuid-Afrikanen zijn gek op shooters, ook wel shotjes genoemd. Shotjes jägermeister en caramel-wodka zijn favoriet. Maar vooral die met (verschillende soorten) likeur in de mix doen het goed. Een must-try is de ‘Springbok’, vernoemd naar het nationale dier van Zuid-Afrika en een uitermate goed gelukte combinatie van pepermuntlikeur en Kahlua. Maar ook de Sowetan Toilet en de B52 doen het goed. De volgende ochtend doen ze over het algemeen iets minder goed, maar dat terzijde.

Soweto
South Western Township – So-We-To dus. De grootste township in Johannesburg met miljoenen inwoners, en de plek waar onder andere Nelson Mandela en Desmond Tutu woonden. Herkenningspunten: de twee grote torens (waar tijdens Wie is de Mol 2013 vanaf gebungeejumped werd) en thuishaven van voetbalclub Kaizer Chiefs. Tip: als je in Johannesburg bent, doe dan een fietstocht door deze immens grote township.

De twee 'torens' in Soweto die vrijwel iedereen meteen herkent

Springboks
Naast hele mooie dieren en lekkere shotjes, ook de naam voor het landelijke rugbyteam. In 1995 werden ze wereldkampioen, een legendarische zege die ook historisch gezien enorm veel impact had. Tip: bekijk de film Invictus met Morgan Freeman als Nelson Mandela en je snapt waarom.

The Springboks: sowieso het meest 'brede' sportteam van Zuid-Afrika

Sundowner(s)
Het moment waarop de zon ondergaat is hét uitgelezen moment om de dag af te sluiten (en de avond in te luiden) met een lekker drankje. Wijn, bier of een cocktail (virgin or non-virgin, wat jij wil) mag allemaal, zolang je het maar op een mooie plek met dito uitzicht ergens in Kaapstad doet. ‘Let’s go for Sundowners!’ is – vooral rond een uur of vijf – een veelgehoorde uitdrukking. Het antwoord luidt meestal ‘Yes, let’s go!’

'Iemand zin in een sundowner? Nee, niet echt, ander keertje.' Said no one, ever. 
Ubuntu
‘I am what I am because of who we all are.’ Een Zulu-woord dat het mooiste van de menselijkheid omvat. Menselijkheid naar anderen toe; ik ben wat ik ben omdat jij bent en wie wij met z’n allen zijn.

Vuvuzela
Je weet wel, die plastic toeters die gedurende de voetbalwedstrijden tijdens het WK in Zuid-Afrika al het andere geluid deden verstommen. Je moet ervan houden (en helaas doen maar weinigen dat), maar ze zijn niet weg te denken bij Zuid-Afrikaanse voetbalwedstrijden. Ook een leuk cadeautje voor het thuisfront, vooral als die mensen gevoelige buren hebben.

Precies, dat zijn ze, vu-vu-ze-la's. En ze maken nogal een takkeherrie. 

Zuma
Jacob is z’n voornaam, Zuma komt daarna. Sinds mei 2009 is hij al president van Zuid-Afrika, en volgens veel mensen is dat al veel te lang. Als lid van het ANC is hij niet onomstreden: meerdere corruptieschandalen en een verkrachtingszaak liepen – of lopen – tegen hem, nog even los van zijn polygame levensstijl. Zuma ging op 15-jarige leeftijd werken als herder, hij heeft geen enkele formele opleiding genoten. Dat hoeft op zich geen onoverkomelijk obstakel te zijn, maar Zuma’s dubieuze opvattingen over HIV/Aids (als je na onveilige seks zou douchen, zou je geen risico lopen) en zijn vermeende omkooppraktijken zijn dat wel.

Jacob Gedleylhlekisa Zuma: veel tegenstanders, maar tot op de dag van vandaag president van Zuid-Afrika. 

Minstens zo handig: do’s en don’ts als je wordt uitgenodigd op een Zuid-Afrikaanse braai.

Meer?
Voor het leukste nieuws uit Zuid-Afrika houd je KaapstadMagazine.nl in de gaten via Facebook en Twitter en schrijf je je in voor onze maandelijkse gratis nieuwsbrief. Mooie foto’s van de Moederstad posten we dagelijks op Instagram.