Zuid-Afrikaanse geschiedenis: de 17de eeuw

Een korte geschiedenis van Zuid-Afrika tussen 1600 en 1700

Halverwege de 17de eeuw besloten Nederlanders van de VOC een verversingsstation in de Kaap aan te leggen. Deze beslissing zou de geschiedenis van Zuidelijk Afrika dramatisch veranderen. Het Zuid-Afrika van vandaag, haar inwoners, demografie, plaatsnamen, inrichting en veel van haar problemen zijn eenvoudig terug te koppelen naar ontwikkelingen uit de 17de eeuw.

We hebben 17 belangrijke gebeurtenissen uit deze turbulente 17de eeuw op een rijtje gezet. 

1647. Een Nederlands VOC-schip is op weg van Batavia naar huis en vergaat in de Tafelbaai. De schipbreukelingen overleven dankzij de gastvrijheid van de Khoikhoi (Hottentotten). De VOC besluit tussen Java en Nederland een ververssingsstation voor bemanningsleden aan te leggen. De Kaap blijkt zich uitstekend voor dit doel te lenen.

1652. Jan van Riebeeck plant de VOC-vlag in Zuid-Afrikaanse grond en begint met 90 kolonisten aan de eerste Nederlandse nederzetting in de Kaap. Ze beginnen met de aanleg van moestuinen en boomgaarden. Voor de Khoikhoi is het in het begin niet duidelijk dat deze Nederlanders zouden blijven. Ze handelen en hebben vreedzaam contact.

1655. Nederlanders beginnen het wild uit te roeien met hun vuurwapens, onder andere olifanten (voor het ivoor) en de elandantilopes. Dit had serieuze consequenties voor de Bosjesmannen (of San), voor wie de elandantiplope symbolische betekenis had.

1655: Jan van Riebeeck denkt dat er mogelijkheden voor wijnbouw zijn in de Kaap en bestelt wijnstokken in Nederland.

1657: De VOC keurt van Riebeecks voorstel goed om getrouwde VOC-mannen eigen boerderijen te geven, om deze te cultiveren. Deze boeren worden de ‘vrije burghers’ en doen zaken met de VOC. Er ontstaat een arbeidersprobleem. Het vuile werk willen de boeren niet zelf doen, maar de Khoikhoi kunnen ze niet dwingen (de wet bepaalde dat Khoikhoi geen echte slaven konden worden).

1658: Boot ‘De Amersfoort’ vaart de haven van Kaapstad binnen met 170 slaven aan boord. De Amersfoort heeft een Portugees schip onderschept, dat op weg was naar Brazilië. De slaven worden gekeurd, geordend en sommigen krijgen nieuwe namen. De VOC neemt ze in bezit. Het lost het arbeidsprobleem deels op. De VOC wil er al snel meer en stuurt zelf handelaren naar Madagaskar en Mozambique. De grootste leverancier van slaven wordt de VOC-tak in Batavia. 

1 mei 1658: De eerste slaven worden verkocht aan vrije mannen voor 50 tot 100 gulden per stuk. Zoals de Compagnie-slaven de ruggegraat van de VOC worden, worden privéslaven de ruggegraat van het huishouden.

2 februari 1659: Het wijnstok-experiment van Jan van Riebeeck is officieel een succes, maar de Nederlanders weten te weinig van wijnmaken om dit groots op te zetten.

16 mei 1659. De eerste oorlog tussen de Khoikhoi en de Nederlanders begint met een aanval op de boerderijen van de boeren, onder leiding van Khoikhoi Doman. Doman kiest een miezerige dag uit voor de aanval, omdat hij weet dat de regen het gebruik van vuurwapens moeilijker maakt. De oorlog duurt ongeveer een jaar, maar heeft weinig doden tot gevolg.

1662. Jan van Riebeeck vertrekt uit de Kaap. Vlakbij het kasteel ligt nu een kleine florerende kolonie genaamd Kaapstad. Groente, fruit en vlees van de vrije boeren of ‘burghers’ wordt door scherpe prijzen door de VOC afgenomen.  

1666. Nederlanders beginnen met de bouw van het gele Goede Hoop Kasteel.

18 juli 1673. De tweede oorlog tussen de Khoikhoi (de Cocho­qua-groep) en de Nederlanders begint met een aanval van de Nederlanders, onder leiding van Jeronimus Cruse.

1674-1677. De derde oorlog tussen de Khoikhoi (wederom de Cocho­qua groep) en de Nederlanders breekt uit. Deze zal ditmaal drie jaar duren en eindigt met overgave van de Cocho­qua.

1675. Vanaf deze periode breidt de Kaapkolonie zich in rap tempo uit. Deze expansie wordt niet aangestuurd door de regering, maar door individuele ‘burghers’ of trekboeren. Ruim 100 jaar zal deze groei naar het noorden en oosten doorzetten. De afstanden tussen trekboeren onderling is groot, ze leven geïsoleerd en zijn vaak straatarm.

1679. Het Kasteel van Goede Hoop is na 13 jaar bouwen af.

1685. Huwelijken tussen Hollanders en vrijgelaten slaven worden verboden

1688. Veel Franse Hugenoten komen naar de Kaap. Ze helpen bij het wijnbouw-experiment met hun kennis en ervaring. Overal worden wijngaarden aangelegd. Door ideale omstandigheden zijn de oogsten overvloedig. Zo wordt wijn een geslaagd exportproduct.

Wil je meer weten over hoe Nelson Mandela het er als  president van Zuid-Afrika vanaf bracht? Lees dan het artikel Politiek van post-Apartheid Zuid-Afrika.

Wil je meer informatie over de apartheidsgeschiedenis van Zuid-Afrika? Lees dan ons artikel over de geschiedenis van apartheid. Hier lees je over de belangrijkste ontwikkelingen, het verzet en de ondergang van het systeem. Ben je ook benieuwd naar de rol die aartsbisschop Desmond Tutu van Zuid-Afrika tijdens apartheid gespeeld heeft?

Volg KaapstadMagazine.nl voor het laatste en meest actuele nieuws uit Kaapstad en Zuid-Afrika via Facebook, Twitter en door je in te schrijven voor onze gratis maandelijkse nieuwsbrief.