Politieke partijen in Zuid-Afrika

Het ANC, de DA, EFF en de IFP: meer informatie over de grootste partijen en leiders van de Zuid-Afrikaanse politiek

KaapstadMagazine.nl is hét platform met informatie voor iedereen die op vakantie komt naar Kaapstad of Zuid-Afrika, er woont of ooit gewoond heeft, of om elke willekeurige andere reden een warme band met de Moederstad en Zuid-Afrika heeft.

Maar dat is niet de enige reden. KaapstadMagazine.nl krijgt regelmatig vragen over het hoe en wat rondom de politiek van Zuid-Afrika. Daarom doen wij een poging een en ander rondom de Zuid-Afrikaanse politiek zo helder mogelijk uit te leggen. In dit artikel geven we meer informatie over de belangrijkste (en grootste) politieke partijen van Zuid-Afrika.

Sinds de afschaffing van Apartheid kent Zuid-Afrika een meerpartijenstelsel – wat in de praktijk betekent dat er minimaal drie verschillende politieke partijen mee moeten doen aan Zuid-Afrikaanse verkiezingen. Dat is sinds Zuid-Afrika in 1994 een democratie werd nooit een probleem geweest: Zuid-Afrika kent enkele tientallen grote en kleine(re) politieke partijen. Hieronder bespreken we de vijf politieke partijen die sinds 1994 de meeste impact op de politiek van Zuid-Afrika gehad hebben.

1. African National Congress (ANC)
Sinds de afschaffing van Apartheid is het African National Congress (ANC) – vooral bekend als de partij die Nelson Mandela groot gemaakt heeft – elke verkiezingen de grootste partij van het land gebleken. Wie denkt dat het diezelfde Mandela was die de partij ooit oprichtte heeft het mis – dat gebeurde al in 1912 door oprichters John Dube en Sol Plaatje, toen nog onder de naam South African Native National Congress (SANNC). De partij werd in het leven geroepen om de belangen van de zwarte bevolking van Zuid-Afrika te behartigen en meer rechten voor hen te verwerven – een stroming die zich het best laat omschrijven als ‘Afrikaans nationalisme’. In 1923 verkortte de organisatie haar naam tot ANC. In 1961, de hoogtijdagen van Apartheid, werd het ANC als politieke partij officieel verboden – een verbod dat op 2 februari 1990 pas weer opgeheven werd.

Wie is de leider van het ANC? Sinds Zuid-Afrika afrekende met Apartheid en een vrije democratie werd, heeft het ANC als grootste partij altijd de president van het land geleverd. De ANC-leiders, en dus presidenten, waren achtereenvolgens Nelson Mandela (1994-1999), Thabo Mbeki (1999-2008), Kgalema Motlanthe (2008-2009) en Jacob Zuma (2009-heden).

Waar staat ANC voor? Het belangrijkste doel van de ANC is om een verenigd, non-raciaal, non-seksistisch en democratisch Zuid-Afrika te creëren, zo luidt de officiële mission statement van de partij. Daartoe wil het de Zuid-Afrikanen, met een focus op de zwarte Zuid-Afrikanen, bevrijden van politieke en economische gevangenschap. Een van de belangrijkste speerpunten van de partij is de verbetering van de levensstandaard voor alle Zuid-Afrikanen, met name voor de armsten van het land.
Meer informatie vind je op de officiële website van het ANC.

2. Democratic Alliance (DA)
De grootste oppositiepartij, en daarmee de grootste tegenstander van het ANC, heet de Democratic Alliance (DA). De partij werd officieel opgericht in juni 2000, maar vindt zijn wortels in de anti-apartheidsbeweging uit de jaren ’70 en ’80 – toen bekend als de Progressive Party (PP) – waar bekende anti-apartheidsstrijders als Helen Suzman en Harry Schwarz actief voor waren. De huidige DA is het resultaat van meerdere fusies en samenwerkingen met andere partijen. Saillant detail: een van de partijen waarmee de DA ooit fuseerde is de New National Party (NNP), een partij die voortvloeide uit de voormalige Apartheidspartij de Nasionale Partij (NP). In de eerste verkiezingen na Apartheid kreeg de DA onder leiding van Tony Leon (toen nog onder de naam Democratic Party – DP) slechts 1,7 procent van de stemmen. Bij de eerstvolgende verkiezingen in 1999 was het aantal stemmen toegenomen tot 9%, goed voor 45 zetels in het parlement. Sinds de gemeentelijke verkiezingen van 2004 is de DA in de Westkaap-provincie de grootste partij, en tot op de dag van vandaag stemt de meerderheid van deze provincie voor de DA. Sinds de nationale verkiezingen in 2004, waar de DA bijna 12,5 procent van de stemmen kreeg, is de partij op papier officieel de grootste oppositiepartij van Zuid-Afrika. Bij de landelijke verkiezingen van 2014 haalde de DA ruim 22% van de stemmen – goed voor 89 zetels in het parlement.

Wie is de leider van de DA? Sinds het aftreden van Tony Leon in november 2006 wordt de DA geleid door partijvoorzitter Helen Zille. Tijdens Apartheid was ze een bekende politieke verslaggeefster en anti-apartheidsactiviste. Zo legde zij als journaliste onder andere de waarheid achter de moord op Steve Biko in 1977 bloot. Sinds de jaren ’90 is ze betrokken bij de partij, en in die hoedanigheid vervulde ze verschillende politieke functies. Van 2006 tot 2009 was ze burgemeester van Kaapstad, waarvoor ze in 2008 uit meer dan 800 internationale kandidaten werd onderscheiden als ‘World Mayor of the Year’.

Waar staat de DA voor? Ondanks het feit dat tussen alle fusies waar de DA zich aan gewaagd heeft ook de Apartheidspartij zat, heeft de DA zich in het bewuste tijdperk altijd openlijk uitgesproken tegen Apartheid en vóór constitutionele hervormingen. Vandaag de dag profileert de DA zich nog altijd als non-raciale beschermheer van mensenrechten, die een open ‘opportunity society’ voor alle Zuid-Afrikanen nastreeft. Hierin is iedereen vrij, veilig en gelijk  en heeft dezelfde kansen op een goed leven en om zijn of haar dromen na te jagen: The South African dream of one nation, with one future, living together under the constitution in peace, security and prosperity, with opportunity and recognition for all the rainbow people, leest de ideologie van de DA. Vanuit die gedachte is de partij tevens voorstander van een vrijemarkt-economie. 
Meer informatie vind je op de officiële website van de DA.

3. Economic Freedom Fighters (EFF)
Zijn naam is Julius Malema, en voordat hij in 2013 zijn EFF-partij oprichtte was hij leider van de jeugdbeweging van het ANC. Nadat Malema het jaar ervoor door het ANC voor het leven geschorst was, richtte hij zijn eigen partij op, die naar eigen zeggen ‘radicaal, links, anti-kapitalistisch en anti-imperialistisch’ is. Na zijn schorsing heeft Malema zich openlijk afgezet tegen het, volgens hem, ‘rechtse, neo-liberale en kapitalistische’ ANC. De EFF kent haar oorsprong in de mijngebieden rond Johannesburg, waar de politie in 2012 met scherp op de stakers schoot. Malema was als eerste ter plaatse om zijn steun aan de slachtoffers te betuigen en zijn verwijten aan het adres van de regering kenbaar te maken – een optreden waardoor zijn populariteit onder vooral veel Zuid-Afrikaanse mijnwerkers en andere arbeiders in snel tempo groeide.  

Wie is de leider van de EFF? Sinds het moment dat commander-in-chief Malema de EFF lanceerde is de partij omstreden geweest, niet in het minst door de controversiële en radicale persoon die Malema – ‘Juju’ – zelf is. Daarin slaat zijn openlijke kritiek op de huidige president Jacob Zuma en zijn vermeende corruptie - en andere wanpraktijken soms de plank mis; aangezien Malema zelf ook verre van brandschoon is. Hij werd veelvuldig aangeklaagd voor corruptie en afpersing - twee van de belangrijkste redenen waarom hij in 2012 uit het ANC gezet werd. Ook het feit dat hij ondanks herhaaldelijke waarschuwingen tijdens bijeenkomsten het omstreden lied ‘Kill the boer’ zong, waarmee hij blanke Zuid-Afrikaanse boeren ogenschijnlijk vogelvrij leek te verklaren, droeg bij aan zijn schorsing. Zijn uitspraken zijn vaak fel en getuigen van een hoog populistisch gehalte,. Uit het feit dat de EFF tijdens de eerste verkiezingen waaraan het meedeed (2014) maar liefst 6,4% van de stemmen kreeg, blijkt dat Malema toch veel gehoor vindt bij een (groeiend) deel van de Zuid-Afrikaanse bevolking.

Waar staat de EFF voor? Zoals de naam doet vermoeden is de EFF pleitbezorger van economische vrijheid, aangezien ‘politieke vrijheid zonder economische vrijheid het land niets gebracht heeft’, aldus Malema. EFF wil het kapitaal terugbrengen naar het volk en zo de ‘macht terugwinnen van de (blanke) elite’. Dit met name door nationalisering van de mijnsector, de bankensector en andere belangrijke economische sectoren, alsook door landonteigening zonder compensatie. Kortom: een combinatie van raciaal nationalisme, populisme en extreem-linkse politiek. Vooral arbeiders en migranten voelen zich tot de partij aangetrokken. 
Meer informatie vind je op de officiële website van de EFF.

4. Inkatha Freedom Party (IFP)
De Inkatha Freedom Party – afgekort IFP – is de enige politieke partij van Zuid-Afrika die tot op de dag van vandaag wordt geleid door haar oorspronkelijke oprichter. Mangosuthu Buthelezi richtte de partij in 1975 op en is nog altijd lijsttrekker van de partij. De partij ontstond om het politieke vacuüm te vullen dat ontstond nadat zowel de ANC als de PAC (Pan Africanist Congress) bij wet verboden werden; aan het hoofd stonden met name voormalige ANC-leden en activisten van die partij. Tijdens Apartheid was er sprake van een nauwe band tussen (verbannen) ANC-leden en die van de IFP, maar tegen het eind van de jaren ’80 dreven de partijen van elkaar weg en stonden zij uiteindelijk als strijdende partijen lijnrecht tegenover elkaar. Sinds de eerste vrije verkiezingen is de aanhang van de IFP stelselmatig gedaald: waar tijdens de verkiezingen van 1994 nog 43 zetels gehaald werden, kwam dit aantal tijdens de laatste verkiezingen (2014) niet verder dan 10 – de partij zag een groot deel van haar kiezers overlopen naar Malema’s EFF-partij.

Wie is de leider van IFP? Zoals gezegd wordt de IFP nog altijd geleid door haar oorspronkelijke oprichter, Mangosuthu Buthelezi. De loopbaan van deze leider is een zeer turbulente, en niet vrij van controverse. Zijn oorspronkelijke verwantschap en latere breuk met het ANC, zijn vermeende banden met het Apartheidsregime en de anti-ANC houding die hij daarna altijd tentoongesteld heeft hebben daar van alles mee te maken. Onder het mom ‘je kunt je vijanden maar beter in de buurt houden’ bood Mandela hem als president in 1994 de rol van Minister van Binnenlandse Zaken aan – een functie die hij, na zoveel vijandigheid, enigszins schoorvoetend accepteerde en tot 2004 vervulde. Na 2004 maakte het IFP geen deel meer uit van de coalitie.   

Waar staat de IFP voor?
Ubuntu, het gevleugelde Zuid-Afrikaanse begrip dat saamhorigheid en sociaal-bewustzijn wil uitdragen, vormt de basis voor de uitgangspunten van de IFP. De partij heeft een aantal Zuid-Afrikaanse problemen hoog op haar agenda staan, waaronder het vinden van een oplossing voor de HIV/Aids-problematiek, werkloosheid, criminaliteit, armoede en corruptie. De IFP verzet zich daarnaast tegen het feit dat Zuid-Afrika geleid wordt door één partij – in dit geval het ANC. Meer informatie vind je op de officiële website van de IFP.

Wil je meer weten over de (huidige) president van Zuid-Afrika, vorige presidenten en wat de rol van de president is? Lees dan vooral het artikel ‘Profiel van de president van Zuid-Afrika’.

Minstens zo interessant is het om te weten hoe het precies in z’n werk gaat tijdens verkiezingen in Zuid-Afrika en de gegevens en resultaten van de laatste verkiezingen (2014). Tot slot verhelderen we ook graag het ‘raadsel’ rondom de enige echte hoofdstad van Zuid-Afrika. 

Meer informatie over de fascinerende geschiedenis van Zuid-Afrika vind je ook op KaapstadMagazine.nl – en wel in de rubriek ‘De geschiedenis van Zuid-Afrika’.

Houd KaapstadMagazine.nl altijd goed in de gaten voor het laatste nieuws uit Kaapstad en Zuid-Afrika. We zijn te volgen op Facebook, Twitter en via onze gratis maandelijkse nieuwsbrief.  Mooie foto’s van Kaapstad en Zuid-Afrika posten we regelmatig op Instagram en Pinterest.