Religie in Zuid-Afrika

Rainbow Nation in optima forma

Religie en Zuid-Afrika zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. In elk dorpje in Zuid-Afrika staat wel een kerk, en in de grote steden kan men tussen de vele kantoren en huizen meerdere kerken, moskeeën en synagoges vinden. De diversiteit aan verschillende geloofsrichtingen in Zuid-Afrika is talrijk.Het geloof speelt voor de meeste Zuid-Afrikanen een belangrijke rol in hun leven. Niet alleen het Christendom met zijn vele stromingen, maar ook de traditionele Afrikaanse godsdienst, het Hindoeïsme, Jodendom en de Islam komen veelvuldig voor onder bevolkingsgroepen in Zuid-Afrika.

Vier op de vijf Zuid-Afrikanen behoren tot een christelijke kerk of organisatie. Het is dan ook geen verrassing dat het Christendom dan ook het meest aangehangen geloof is in Zuid-Afrika.  Slechts zes procent van de Zuid-Afrikaanse bevolking behoort toe tot de Islam, Jodendom of het Hindoeïsme. Een luttele 5 % van de gehele Zuid-Afrikaanse bevolking heeft geen specifieke geloofsovertuiging. Een religieuze ‘mix’ kan ook: veel Zuid-Afrikanen combineren hun Christelijke of Islamitische geloof met het traditionele Afrikaanse geloof. De Afrikaanse inheemse kerken hebben dan ook altijd nog veel aanhangers.

Terug in de tijd
De geschiedenis van de godsdienst in Zuid-Afrika gaat jaren terug en kent veel verschillende gebeurtenissen. Eén van de eerste bekende godsdiensten in de Zuid-Afrikaanse geschiedenis is de godsdienst van de Khosian volkeren. De Khosian (Khoi San) volkeren geloven in een dualisme tussen een goede en een kwade godheid, die het dagelijkse leven en de elementen in de natuur kan beïnvloeden. Uitoefening van de Khosian rituelen kom je vandaag de dag nog tegen in afgelegen gebieden van Botswanan en Namibie, waar ze nog steeds in ere gehouden worden

Nieuwe vormen van religie in Zuid-Afrika werden vaak door de komst van nieuwe mensen meegebracht het land in. In de eerste eeuw na Christus kwamen de de Bantu-sprekende volkeren aan in Zuid-Afrika. Zij brachten een groot scala aan nieuwe religieuze praktijken en overtuigingen met zich mee. Hun specifieke godsdienst ging uit van een  god die zegeningen kon schenken of ongeluk kon brengen voor de mens. Smeekbeden van de mens konden hem dan ook beïnvloeden. Religieuze rituelen  markeerden belangrijke veranderingen in de levenscyclus, zoals geboorte, initiatie, huwelijk en de dood.

Enkele jaren later werd de kiem voor het Zuid-Afrikaanse Christendom gezaaid toen Portugese zeevaarder Bartholomeu Diaz in 1488 een kalkstenen pijler en een Christelijk kruis neerzette bij aankomst op Kaap de Goede Hoop. Het echte Christendom volgde later - in 1652 - met de komst van de VOC naar Kaap de Goede hoop. Inderdaad, het waren de Nederlanders die hier het Christendom introduceerden.

Verplicht Christendom
De Gereformeerde kerken (Dutch Reformed Churches) zijn de oudste kerken in Zuid-Afrika. Drie jaar nadat Jan van Riebeeck op Kaap de Goede hoop was aangekomen, werd de eerste Gereformeerde Kerk gesticht. De eerste gemeente bestond logischerwijs voornamelijk uit Nederlanders. De NGK predikt het calvinisme dat gebaseerd is op strikte naleving van de geloofsregels van het oude testament.

In die tijd werden door de Nederlandse VOC-ers andere  (Afrikaanse) godsdiensten verboden. Westerse missionarissen maakten een fout door te denken dat Zuid-Afrikanen geen religie hadden, omdat er zoveel verschillende geloofsovertuigingen waren in Zuid-Afrika. Zuid-Afrikanen ontkenden vaak het bestaan van een enkele god. Het uitvoeren van rituele offers gold voor de missionarissen als ‘goddeloze activiteiten’. Tel daarbij de afwezigheid van een priester of dominee op en de Westerse missionarissen hadden nog meer bewijs dat de Zuid-Afrikanen zelf geen echte godsdienst hadden. Daarmee werd het Christendom officieel de enige legale godsdienst van Zuid-Afrika.

Tijdens de apartheid werden ook bij het Christendom aparte dochterkerken gesticht. Hierdoor is de NGK is tientallen jaren verbannen geweest uit de internationale gemeenschap van Protestantse kerken. Toen dominee C.F. Beyers Naude in 1980 het instituut verliet, raakte de kerk onderling verdeeld. Samen met aartsbisschop Desmond Tutu en dominee Allan Boesak voerde Naude felle oppositie tegen het apartsheidregime. Pas in 1986 verontschuldigende de NGK zich tegenover de zwarte gemeenschap over haar daden uit het verleden.

Na de komst van de Nederlanders, kwamen later ook veel zendelingen uit verschillende landen in Europa en Amerika naar Zuid-Afrika. Zij namen op hun beurt weer andere vormen van het Christendom mee naar Zuid-Afrika. Daardoor zijn tegenwoordig vrijwel alle grote stromingen van het Christendom terug te vinden in Zuid-Afrika. Wat niet wegneemt dat de Gereformeerde Kerk in Zuid-Afrika nog altijd de grootste Christelijke kerk is, met maar liefst 3,5 miljoen leden.

De Afrikaanse Inheemse kerken (onafhankelijke zwarte kerken)
De Afrikaanse Inheemse kerken bestaan al honderende jaren en hebben samen ongeveer  6 miljoen leden. In de Afrikaanse religie zijn godsdienstige rituelen voor het verbeteren van relaties of het afwenden van schadelijke invloeden, erg belangrijk. De traditionele inheemse religie gelooft in een Opperwezen, waarmee  door bemiddeling van hun overleden voorouders contact kan worden gemaakt. Zij kunnen op deze manier verzoeken voor regen, vruchtbaarheid of gezondheid aan het Opperwezen doorgeven.

Traditionele geneeswijzen spelen dan ook nog een grote rol in deze Afrikaanse inheemse religies. Als de voorouders zich hebben afgewend van het volk, worden genezers om hulp gevraagd. Immers, dan is het volk meer kwetsbaar is voor kwaad en ziektes. Hierbij kunnen dan nog twee soorten genezers worden onderscheiden: kruidengenezers en gebedsgenezers. Kruidengenezers gaan uit van een behandeling met geneeskrachtige kruiden en gebedsgenezers gaan uit van behandelingen met behulp van bovennatuurlijke, goddelijke geneeswijzes.

Binnen deze inheemse Afrikaanse kerken zijn twee verschillende richtingen te onderscheiden; de Ethiopische kerk en de Zionistische kerk. Beide geloven zetten zich af tegen de Europese benadering van godsdienst en baseren zich op hun eigen interpretatie van de bijbel.

Ethiopische kerk
De Ethiopische kerk in Zuid-Afrika is gesticht door Mangene Maake Mokone. Ethiopië stond als land altijd symbool voor de Afrikaanse Onafhankelijkheid, hierdoor kreeg de kerk algauw ook een symbolische betekenis. De Ethiopische kerk kenmerkt zich door hun geloof in gebedsgenezing, doop door totale onderdompeling en hun verbod op alcohol, tabak, medicijnen en varkensvlees. De kerk telt zo tweeduizend gemeentes en bevindt zich door heel  Zuid-Afrika, waarvan de meeste in de provincie Gauteng te vinden zijn. De kerkgemeentes houden elke zondag in traditionele kledij een kerkdienst.

Zionistische kerk
 In 1914 is de Zionistische Zuid-Afrikaanse kerk opgericht door Engenas Lekganaye en is afgeleid van de Amerikaanse pinkstergemeente. Afrikaanse spiritualiteit, gebedsgenezing en doop door totale onderdompeling staan in deze kerk centraal. Een van de eerste - en tot op heden de grootste – Zionistische kerk is de Zion Christian Church-stroming met vier miljoen volgelingen.

Het Joodse geloof
Het Joodse geloof werd eerst voor lange tijd niet getolereerd binnen Zuid-Afrika. Tot ver in de 19e eeuw mochten de Zuid-Afrikaanse joden hun geloof dan ook niet openbaar belijden. Door de goud- en diamantenindustrie en de groei van de steden kwamen veel Joodse immigranten uit Oost-Europa naar Zuid-Afrika.. Toch moesten zij hun geloof in stilte belijden. Pas in 1863 mocht de eerste synagoge van Zuid-Afrika gebouwd worden. Vandaag de dag wonen er zo’n 120.000 joden in Zuid-Afrika, waarvan het overgrote deel in Johannesburg woont.

Islam
Toen de VOC naar Zuid-Afrika kwam en in Kaapstad hun eerste kolonie stichtte, kwamen niet veel later de eerste moslims, als slaven, soldaten en veroordeelden van Nederlands Oost-Indie, naar Zuid-Afrika. Daarmee kan gesteld worden dat de Nederlanders niet alleen het Christendom, maar ook de Islam naar Zuid-Afrika gebracht hebben. Later kwamen veel inwoners uit andere Islamitische Afrikaanse landen naar Zuid-Afrika om werk te zoeken. Ook onder de Indiase contractarbeiders die in de jaren ‘60 naar Zuid-Afrika trokken, bevonden zich veel moslims. Tegenwoordig leven er vele honderdduizenden moslims in Zuid-Afrika. In Kaapstad wonen zij voor het grootste deel in de Islamitische Bo-Kaap wijk, een van de meest kleurrijke, mooiste wijken van Kaapstad.

Hindoeïsme
Het hindoeïsme is de belangrijkste  religie onder de Indiers. Nu wonen er zo een half miljoen hindoes in Zuid-Afrika, waarvan een groot gedeelte in Durban. Deze havenplaats aan de Oostkust van Zuid-Afrika kent de grootste Indische gemeente ter wereld (buiten India dan).

Ondanks dat er in de geschiedenis van Zuid-Afrika vele oorlogen zijn geweest tussen de verschillende culturen, is Zuid- Afrika nu een multicultureel land geworden, waar vrijheid van godsdienst centraal staat. De bijnaam ‘The Rainbow Nation’ is niet voor niets!

Door Melanie van Liere

Wil je meer weten over religie in Zuid-Afrika? Of zelf een keer een bezoek brengen aan de kerk in Kaapstad? Kijk dan op het overzicht Kerken in Kaapstad voor de verschillende kerkdiensten. Benieuwd hoe het er in een kerkdienst aan toe gaat? Lees dan de ervaring van stagaire Melanie die een Hillsong Church kerkdienst bijwoonde.

Voor meer informatie vanuit Kaapstad en Zuid-Afrika kan je je nu abonneren op onze gratis maandelijkse nieuwsbrief en volg ons op Facebook of via Twitter om er zeker van te zijn dat je nooit iets mist!