De geschiedenis van District Six

Het verhaal van een van de meest omstreden wijken van Kaapstad

District Six is de naam van een wijk in Kaapstad. Maar niet zomaar een wijk. District Six is gelegen in de zogenaamde ‘city bowl’ (CBD) van Kaapstad.De wijk heeft een tragische geschiedenis. Wie aan District Six denkt, denkt aan de zogenaamde ‘forced removals’ – gedwongen verhuizingen – van meer dan 60.000 inwoners in de jaren ’70, de hoogtijdagen van de Apartheid en tegelijk een zwarte pagina in de geschiedenis van Zuid-Afrika.

In 1867 kreeg het gebied van District Six officieel z’n naam als de Sixth Municipal District of Cape Town. Nog voor het einde van de negentiende eeuw was de wijk een smeltkroes van talloze culturen, met name door de vele slaven, kooplui, havenwerkers en andere immigranten die in de wijk woonden. Onder de bewoners waren veel ' Cape Malay' inwoners. Hoewel deze naam doet vermoeden dat deze mensen uit Maleisië kwamen, is dit voor de meesten niet het geval. Veel Aziaten zijn door de VOC naar Kaapstad gehaald om tijdens de Nederlandse kolonisatie van dit land voor de Nederlanders te werken. De naam ' Cape Malay' diende als label voor deze groep mensen, die uit verschillende landen, -waaronder Sri Lanka en Indonesie- afkomstig waren.

Veel kleurrijkere wijken dan deze, kende Kaapstad nauwelijk. Woningen waren allesbehalve modern, de wijk was zeker niet luxe, maar de harmonie tussen alle culturen was wat de wijk, zoals oud-bewoners zelf memoreren, ‘de rijkste van Kaapstad’ maakte.

Apartheid in volle glorie
In de jaren ‘70 barstte Apartheid in Zuid-Afrika in alle hevigheid toe. En niet in het minst in de cosmopolitische wijk die District Six zeker in die jaren was. Door de nabijheid bij de havens van Kaapstad, waren het in die jaren vooral de arbeiders uit de haven die in District Six woonden. Onder hen veel van de eerder genoemde Maleisiers (waarnaar gerefereerd werd als ‘Cape Malays’), veel coloureds en moslims, net als een groot aantal Xhosa, een van de grootste Afrikaanse stammen. Tenslotte woonde ook een aantal Afrikaners, blanken en Indiers in de wijk.  

Aan de rijke diversiteit van de wijk kwam een einde toen de Zuid-Afrikaanse regering de zogeheten ‘forced removals’ in gang zette. Geheel in lijn met het beleid van Apartheid, uiteraard. Interraciale interactie was immers bij wet verboden, wat scheiding van de verschillende rassen en culturen noodzakelijk maakte, zo voerde de regering als belangrijkste argument aan.

Gevaarlijke en criminele wijk
District Six werd gebrandmerkt als gevaarlijke en criminele wijk, die ontruimd en van de kaart geveegd moest worden. In het gebied zouden verschillende immorele activiteiten en praktijken plaatsvinden, waaronder gokken, overmatig drankgebruik en prostitutie.

Hoewel dit de officiele redenen van de Zuid-Afrikaanse overheid waren, vermoedde vrijwel iedereen dat de regering District Six wilde ‘annexeren’ omdat het zo aantrekkelijk dichtbij het centrum van de stad en de haven lag.

Whites-Only
En zo bleek. In 1966 verklaarde de regering District Six officieel een ‘blanke wijk’, een zogeheten ‘Whites-Only area’ onder de Group Areas Act – de wetgeving die nauwkeurig uiteenzette welke bevolkingsgroepen in welke wijken van de stad mochten wonen. In 1968 begonnen de officiele forced removals (hoewel dit op officieuze schaal al tientallen jaren eerder ook plaatsvond, al vanaf het begin van de twintigste eeuw).

Tienduizenden inwoners van de wijk werden zorgvuldig ‘removed’ naar de Cape Flats, een zanderig niemandsland zo’n 25 kilometer verderop. In 1982 waren de ruim 60.000 bewoners uit hun huizen gedwongen en was het gebied nagenoeg onbewoond.

Vernietiging van District Six
Vervolgens stond stap 2 van het overheidsprogramma op de agenda: het vernietigen van de wijk. Nagenoeg alle oude huizen werden bewerkt met bulldozers, alleen de religieuze gebouwen als kerken, synagogen en moskeeên bleven overeind.

Opvallend verschijnsel was dat de heropbouw van de wijk – die dienst moest doen als blanke wijk – nogal op zich liet wachten. Blanke aannemers waren huiverig om klussen voor huizenbouw aan te nemen, omdat eenieder zich bewust was van de immorele praktijken die hadden plaatsgevonden bij het verwijderen van de oorspronkelijke bevolking. Het gevolg was dat District Six nagenoeg onbebouwd bleef, en grote kale gras- en zandvlakten het straatbeeld van het ooit zo levendige gebied domineerden.

Behalve het universiteitsomplex van de Cape Technikon University (nu de Cape Peninsula University of Technology) dat gebouwd werd in de wijk Zonnebloem, is dat kale straatbeeld tot de dag van vandaag kenmerkend voor District Six.

Claims voor heropbouw
Tot aan het einde van Apartheid begin jaren negentig onder Nelson Mandela’s ANC bleef onduidelijk wat precies te gebeuren stond met het verwaarloosde gebied. In 1994, na Mandela’s inwijding als president van Zuid-Afrika, beloofde de regering het gebied zoveel mogelijk in oude staat te zullen herstellen – in ieder geval met de oorspronkelijke bewoners.

Voormalige District Six-enaren werden opgeroepen zich kenbaar te maken en aanvragen tot herbouw van hun oorspronkelijke huisvesting in te dienen. Lastige bijkomstigheid daarbij is dat mensen moeten kunnen aantonen dat ze ooit in de wijk woonden, wat nogal lastig is gezien het geringe papierwerk rondom documenten dat in die tijd bestond. Foto’s en ander bewijsmateriaal is in veel gevallen ook genoeg bewijs, maar helaas beschikt ook daar lang niet iedereen over.

In 2003 begon de officiele herbouw van District Six. Aan het einde van dat jaar waren 24 (nieuwe) huizen van voormalige bewoners uit de kale grond herrezen. Op 11 februari 2004 overhandigde Nelson Mandela hun de sleutels van hun oude, nieuwe huizen. De afgelopen jaren kwamen daar nog enkele tientallen huizen bij, maar lang niet de beloofde 1600 families die in 2004 toezegging kregen, ontvingen daadwerkelijk sleutels, laat staan dat wederopbouw van hun huizen van de grond kwam. De komende jaren moet de heropbouw van de wijk onverminderd doorgaan, in lijn met de claims die oud-bewoners (kunnen) neerleggen bij de gemeente.

District Six Museum
Wie een goed en indrukwekkend overzicht wil krijgen van hetgeen zich allemaal precies in District Six heeft afgespeeld, bezoekt het District Six Museum op Buitenkant Street in Kaapstad. Daar vind je verhalen van oud-bewoners, foto’s van het District vóór de forced removals en kun je een rondleiding krijgen van een oud-bewoner of familie ervan. Een indrukwekkend museum dat eigenlijk op het programma van elke toerist of bezoeker in Kaapstad zou moeten staan.

KaapstadMagazine.nl houdt ervan om naast de oppervlakte van deze stad, ook de diepgang ervan te zoeken. Er zijn zoveel karakteristieke plekken, mensen en fenomenen die dit land bijzonder maken. Bekijk de sectie de Geschiedenis van Zuid-Afrika voor meer bijzondere verhalen uit de historie van dit land. 

Bezoek tijdens je vakantie in Kaapstad vooral het District Six Museum in Kaapstad.