De (haat)liefde voor Zuid-Afrika

van correspondent Niels Posthumus, schrijver van het boek Liefdes verdriet

Onlangs verscheen het boek 'Liefdes verdriet' van Niels Posthumus, sinds 2012 correspondent voor Trouw en BNR Nieuwsradio met als standplaats Johannesburg. Een persoonlijk verhaal over verliefdheid, relaties en seks in het Zuid-Afrika van na de apartheid. Misschien niet altijd de meest vrolijke kost die ooit over Zuid-Afrika geschreven is, maar desalniettemin een must-read voor eenieder die graag meer over dit fascinerende, complexe land te weten komt. Het woord is aan Niels. 

Als ik vertel over mijn pas verschenen boek ‘Liefdes verdriet’, vragen mensen vaak: “Maar heb je het wel naar je zin in Zuid-Afrika?” En inderdaad, als je een boek schrijft over racisme, Zuid-Afrika’s verkrachtingsprobleem, homohaat en de hiv-epidemie rijst die vraag waarschijnlijk bijna vanzelf.

Toch schreef oud-correspondent en Zuid-Afrika-kenner Bart Luirink me, nadat hij het boek had gelezen, dat hij er juist ook een liefdesverklaring in zag, vooral voor mijn woonplaats Johannesburg. Daar was ik blij mee, want zo is mijn boek óók bedoeld. Mijn liefde voor Zuid-Afrika en Johannesburg is alleen wel even complex als de liefde tussen Zuid-Afrikanen die ik in mijn boek beschrijf.

Ik was 27 jaar toen ik in 2008 voor het eerst naar Zuid-Afrika kwam. Ik zou in Johannesburg tijdelijk aan de slag te gaan als verslaggever voor de Zuid-Afrikaanse krant The Star. Ik had twee jaar eerder mijn studie Politicologie afgerond, daarna een jaar de Postacademische Dagblad Opleiding Journalistiek gevolgd en een klein jaar als economisch redacteur voor de gratis krant DAG gewerkt.

Al na twee weken kreeg ik de opdracht in sloppenwijk Zandspruit verslag te doen van de verkrachting van en moord op een 7-jarig meisje. Het was een harde confrontatie met de donkere kant van Zuid-Afrika, eentje die sterk contrasteerde met de zonnige zijde van het land waarin ik was aangekomen. Maar juist dat contrast greep me. Dit was een ander soort journalistiek dan schrijven over bedrijfsfusies en de schommeling van de olieprijs – iets wat ik bij DAG vooral had gedaan.

In 2012 kwam ik terug naar Zuid-Afrika, deze keer als correspondent voor dagblad Trouw en later ook BNR Nieuwsradio. Opnieuw fascineerde vooral de gespletenheid van Zuid-Afrika me, de soort nationale schizofrenie: twee werelden in één land, zoals ex-president Thabo Mbeki het ooit noemde.

Die twee gescheiden werelden maken dat mijn dagelijks leven in Zuid-Afrika uiterst prettig is. De wereld van mijn hippe woonwijk Maboneng in Johannesburg – en die van plekken als City Bowl en Woodstock in Kaapstad – is één van de mooist denkbare. Het zijn stadsdelen waar de regenboognatie op een paar vierkante kilometer prachtig lijkt gelukt. Je kunt je er prima (tijdelijk) afsluiten voor de problemen in andere delen van het land: de armoede en uitzichtloosheid op plekken als Zandspruit in Johannesburg bijvoorbeeld, of Manenberg, Nyanga en Khayelistha in Kaapstad.

Deze mooie wereld is het Zuid-Afrika uit de reisfolders. Maar het is een wereld die echt bestaat, niet zomaar een toeristische façade. Het gevaar is alleen dat inwoners en bezoekers van deze mooie wijken zich zo sterk afsluiten van de problemen elders in het land dat er nauwelijks nog contact bestaat tussen de twee verschillende werelden van Zuid-Afrika. Dat is waar mijn boek ‘Liefdes verdriet’ in de kern over gaat. Dit aanhoudende gebrek aan onderling begrip – tussen wit en zwart, arm en rijk, man en vrouw, stad en platteland – is in mijn ogen het meest pijnlijke litteken van de apartheid.

Ik merkte iets vreemds in mijn omgang met Zuid-Afrikanen: zelden kwam ik in een land waar mensen zo vriendelijk, uitbundig en vrolijk waren, maar tegelijkertijd zag ik hoeveel leed zij elkaar regelmatig berokkenden, hoe weinig inlevingsvermogen zij vaak in elkaar hadden en hoe weinig wederzijdse empathie er soms bestond. Opnieuw dus die schizofrenie. En ik vroeg mij af: als de apartheid het meest verdelende regime ter wereld was van na de Tweede Wereldoorlog, zou het dan kunnen dat die apartheid ook op het gebied van intermenselijke relaties blijvende schade heeft aangericht? Zou Zuid-Afrika in dat geval zelfs niet bij uitstek op het gebied van de meest intieme relaties – de liefde – symptomen kunnen vertonen van een soort collectief posttraumatisch stresssyndroom?

Ik besloot het te onderzoeken. Ik interviewde mijn Zuid-Afrikaanse vrienden over hun liefdesleven. Ik reisde het land door op zoek naar verkrachters, hiv-patiënten, sugar baby’s en deskundigen. Het leidde tot een boek waarin ik de aanhoudende invloed van de apartheid op de Zuid-Afrikaanse samenleving beschrijf aan de hand van een herkenbaar en toegankelijk onderwerp: de liefde.

Ondertussen bouwde ik zelf dus een complexe vorm van haatliefde voor Zuid-Afrika op: verliefd op het land sinds ik er arriveerde, maar ook vaak teleurgesteld, met name door geweld en racisme. Dat ik er toch nog altijd met veel plezier woon, komt denk ik vooral doordat Zuid-Afrika me juist door die vorm van haatliefde blijft fascineren. Een langdurige relatie bestaat nu eenmaal bij de gratie van fascinatie voor het object van je liefde – bij gebrek daaraan wordt het al snel saai.

‘Liefdes verdriet. Verliefdheid, relaties en seks in het Zuid-Afrika van na de apartheid.’ Het Spectrum, april 2017, 192 pagina’s. Als paperback of e-book te verkrijgen op Bol.com. 

Tekst: Niels Posthumus
Foto's: Bram Lammers

Graag op de hoogte blijven van meer bijzonder nieuws uit en over Zuid-Afrika? Volg ons dan op Facebook en Twitter en schrijf je ook in voor onze gratis maandelijkse nieuwsbrief. Mooie foto’s van Kaapstad posten we regelmatig op Instagram.