"Ik moest kijken naar hoe ik mijn steentje kon bijdragen”

Wageningse Hanneke de Bie (23) studeert Social Work aan de Hogeschool Utrecht. Ze zit in haar laatste studiejaar en werkt bij het Health Promoters in Stellenbosch, een non-profit organisatie dat voorlichtingen verzorgt aan bewoners van townships

(Last update: maart 2018)

Hanneke pakte iets meer dan een half jaar geleden haar koffers en vertrok naar Zuid-Afrika om voor haar minor aan de slag te gaan bij Health Promoters. Haar droom was altijd al om hier iets te gaan doen. Hanneke’s eerste keer in Afrika was vijf jaar geleden en ze werd in één oog opslag verliefd. “Ik dacht: hier wil ik iets kunnen betekenen”. En zodoende. Om af te studeren is ze na het afronden van haar minor bij Health Promoters gebleven, maar ditmaal om haar eindonderzoek te doen. Tijdens het werk is zij ook op iets anders gestuit: vrijwilligerstoerisme.

Wat is Health Promoters?

Health Promoters geeft basis gezondheideducatie in townships. De mensen uit de sloppenwijken geven les aan de mensen uit de sloppenwijken. “Als sociaal werker is het fantastisch om met zulke mensen aan de slag te gaan, maar het gevaar is dat je niet weet wat de context is. Het is daarom goed dat ze bedacht hebben om de mensen uit de townships deze lessen aan elkaar te laten geven zodat wij ons kunnen richten op andere taken”, vertelt Hanneke. Zelf werkt ze aan de marketing van Health Promoters. “Mijn taak is gericht op de andere kant van de samenleving: de kant met geld. Ik probeer mensen te stimuleren om maandelijks geld te doneren. Zelf doe ik dit werk vrijwillig en ik zou mij er ook raar bij voelen om er geld voor te krijgen.”

De voorlichtingen bestaan uit de meest simpele dingen. Er wordt bijvoorbeeld vertelt dat mensen hun handen moeten wassen na een toiletbezoek. “Ik interview mensen over de effecten van Health Promoters en dan hoor ik bijvoorbeeld dat ze nu meer groentes eten omdat ze zich beseffen dat het niet goed is om alleen rijst te eten. Dat ze zoiets nog niet wisten, is zo gek.” Het bedrijf bereikt jaarlijks zo’n 20.000 mensen. Dit komt puur door mond-op-mond reclame van de bewoners onder elkaar. Er zijn ongeveer 15 soorten cursussen: er zijn voorlichtingen over ziektes zoals HIV, tuberculose of diabetes, maar er zijn ook cursussen voor verschillende leeftijdsgroepen. Zo krijgen kinderen les over lichaamsverandering als je aan het puberen bent en vrouwen over het opvoeden van baby’s. 

Een van de voorlichtingen aan kinderen (bron: https://www.healthpromoters.co.za/) 

Sloppenwijken 
Toen Hanneke hier voor het eerst aankwam, was het even omschakelen. “Je denkt dat je de wereld gaat redden, maar je kan het niet voor elkaar krijgen om iedereen te redden.” Dat besef kwam ook door het overweldigende gevoel dat Hanneke kreeg toen zij voor de eerste keer een sloppenwijk inging. “Er waren mensen die ons uitnodigden in hun hutje. Ze leefden op twee banken, een smoezelig bed en buiten stond een vies steelpannetje op een vuurtje. Je hoort alles door de golfplaten heen. Ik was zo blij dat ik terug kon naar mijn eigen huis aan het einde van de dag, maar die mensen kunnen niet terug, want dit is hun leven. Dat maakte indruk.”

Hanneke komt nog steeds in de townships ter ondersteuning van de programma’s van Health Promtoters en om data te verzamelen voor haar onderzoek. Ze heeft tijdens haar studie veel geleerd over situaties die ze daar tegen kan komen, maar iets waar ze zich het meest over blijft verbazen is het begrip vrijwilligerstoerisme. “Eigenlijk heb ik geen recht van spreken, want ik doe zelf ook vrijwilligerswerk”, grapt Hanneke. “Maar dit is een probleem dat veel mensen niet in zien. Het is een wereldwijd probleem en dan met name in arme bieden.” 

Hanneke in gesprek met haar collega's 

Vrijwilligerswerk in weeshuizen  
De eerste keer dat Hanneke met dit probleem geconfronteerd werd, was in Khayelitsha. In de grootste township van Kaapstad staat een weeshuis waar moeders hun baby via een luikje kunnen afgeven als zij denken er niet voor te kunnen zorgen. Voorheen zetten moeders hun baby’s letterlijk bij het vuilnis. “Als ik het weeshuis binnenloop, rennen die kinderen op je af. Ze zien iemand en denken direct aan aandacht zoeken. Vanuit mijn studie heb ik geleerd dat dit verkeerd hechtingsgedrag is. Vrijwilligers komen daar een maandje of drie luiers verschonen en kinderen knuffelen. Die kinderen raken hier gehecht aan, maar vervolgens gaan de vrijwilligers weg. Wat je opbouwt is een kind die niet weet wie die kan vertrouwen, want ze worden continue weer teleurgesteld door de volgende die weggaat.” Hanneke denkt dat als de bazen van weeshuizen echt goed opgeleid zijn en zich bewust zijn van de effecten, dit soort toerisme niet zou bestaan. “Helaas zijn er heel veel mensen in weeshuizen die dat niet zijn. Ze hebben een goed hart en willen iets goeds doen, maar ze zien de problematiek niet in en ze laten iedereen die gratis wil werken komen werken, certificaat of niet.”

Hanneke vertelt dat de gevolgen in Nederland zich uiten tot veel problemen als de kinderen ouder zijn. Of dat hetzelfde geval is in Zuid-Afrika durft ze niet met zekerheid te zeggen, maar ze komt veel families tegen met soortgelijke symptomen. De kinderen worden bijvoorbeeld alcoholist op latere leeftijd en kunnen vervolgens niet goed voor hun eigen kinderen zorgen. Misbruik en geweld is vaak aanwezig. “Ik heb het idee dat de geschiedenis van het land, met name de Apartheid, dit heeft veroorzaakt. Er zijn zoveel gebroken families geweest waardoor mensen niet weten wat een echte familie is. Vaders kennen hun verantwoordelijkheid niet.”, vertelt ze somber. 

Hanneke is druk aan het interviewen voor haar afstudeeronderzoek 
Hoe kan je wel helpen als toerist?
Als je Hanneke vraagt om de gouden tip, moet ze even nadenken. Na een tijdje heeft ze een duidelijk antwoord: zoek iemand waarin je langdurig kan investeren. “Als je hier kort bent en weer teruggaat naar Nederland, of waar dan ook, zorg dan dat je vanuit daar één persoon kan ondersteunen. Dat kan zijn door iemand naar school te sturen of iemand helpen met een baan.” Hanneke denkt dat een duurzame relatie het belangrijkst is. “Je kan ook geld geven aan een organisatie, maar doe eerst wat research naar hun werkelijke doelen.” Ze legt uit dat een keertje 100 rand aan iemand geven, simpelweg niks oplevert. “Ik moet altijd aan een gezegde denken: ‘waarom zou je mensen een vis geven als je ze ook kan leren te vissen.’”

Toekomst
Het uiteindelijke doel van Health Promoters is om overbodig te zijn, maar dat zal nog lang duren. Zelf wil Hanneke graag afmaken waar ze aan begonnen is. “Ik hoop dat mijn afstudeeronderzoek meehelpt om goede programma’s te ontwikkelen zodat de vrouwen hier er echt wat aan hebben. Ik doe namelijk onderzoek naar de empowerment van vrouwen in de townships.” Hanneke is bijna afgestudeerd en leert alleen maar meer waarderen dat ze überhaupt kan studeren. “Soms past het allemaal gewoon niet in mijn hersenpan hoe anders het hier is…” Het liefst zou ze over een paar jaar naar Afrika verhuizen om Health Promoters in andere landen zoals Nigeria op te zetten.

Er zijn veel plekken in Zuid-Afrika waar je vrijwilligerswerk kan doen. Zo verhuisde Kim Looischilder na haar studie deze kant op aan de slag te gaan op een basisschool.

Door Karlijn Hartveld 
Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief en volg ons op Twitter en Facebook voor al het laatste nieuws uit Kaapstad. Mooie foto’s en plaatjes van de Moederstad posten we regelmatig op Instagram.