Profiel van de President van Zuid-Afrika

Zuid-Afrikaanse President Jacob Zuma up, close en personal

Zuid-Afrika is een land in transformatie: sinds het land na de afschaffing van Apartheid begin jaren ’90, in 1994 officieel democratisch werd is het volop bezig geweest af te rekenen met schimmen uit het verleden en de weg te plaveien voor een betere toekomst voor Zuid-Afrika. Eerlijk is eerlijk: dat doel is nog niet bereikt – zo is er nog altijd een grote tegenstelling tussen arm en rijk, een relatief hoog criminaliteitsniveau, is HIV/Aids nog altijd een grote zorg en plukt lang niet iedere Zuid-Afrikaan vruchten van de groeiende economie van Zuid-Afrika. Het zijn slechts enkele prangende agendapunten waar de president van Zuid-Afrika zich dagelijks over moet buigen.

De president van Zuid-Afrika wordt door het parlement voor een periode van vijf jaar gekozen, gebaseerd op de uitslag van de verkiezingen: de lijsttrekker van de grootste partij wordt logischerwijs president van het land. Bij de laatste landelijke verkiezingen in Zuid-Afrika (2014) kwam net als de afgelopen twintig jaar de African National Congress (ANC) als grootste partij uit de bus, waardoor Jacob Zuma zich na zijn eerste termijn (2009-2014) verzekerde van een tweede ambtstermijn als Zuid-Afrikaanse president. Dat niet iedereen even blij is met zijn herverkiezing, is een feit.  

Waar het ANC onder wijlen president Nelson Mandela mateloos populair was, is dat de afgelopen jaren in Zuid-Afrika flink afgenomen. Hardnekkige geruchten (hier en daar bewezen) over corruptie en vriendjespolitiek binnen de partij vormen een van de belangrijkste redenen waarom mensen gefrustreerd zijn over hetgeen de ANC-regering Zuid-Afrika de afgelopen twee decennia gebracht heeft. Of eigenlijk: hetgeen de regering niet aan Zuid-Afrika gebracht heeft. Veel Zuid-Afrikanen vinden dat President Zuma daar mede debet aan is.

Wat is precies de rol van de president van Zuid-Afrika?
De president van Zuid-Afrika is zowel staatshoofd als hoofd van de regering. De president woont officieel in Kaapstad, maar ontvangt zijn gasten in zijn presidentiële verblijf in Pretoria, de bestuurlijke hoofdstad van Zuid-Afrika. De president van Zuid-Afrika wordt gekozen door the National Assembly, te vergelijken met de Nederlandse Tweede Kamer.

Wie is President Jacob Zuma eigenlijk?
Jacob Gedleyihlekisa Zuma werd op 12 april 1942 geboren in Nkandla, gelegen in de provincie Kwa-Zulu Natal in het oosten van Zuid-Afrika. Hij stamt af van de Zulu-stam, de grootste zwarte bevolkingsgroep van Zuid-Afrika. Zijn voorgangers Nelson Mandela en Thabo Mbeki behoorden beide tot de Xhosa-stam.

Sinds wanneer is Jacob Zuma lid van het ANC en speelde hij een rol in Zuid-Afrika tijdens Apartheid?
Zuma werd al in 1959 lid van het ANC. In zijn beginjaren sloot hij zich aan bij de gewapende tak van de partij: de Umkhonto we Sizwe. Voor dat lidmaatschap werd hij 1963 opgepakt en tot tien jaar celstraf veroordeeld. Die zat hij uit op Robbeneiland, waar ook Mandela jarenlang gevangen zat. Toen hij in 1973 vrijgelaten werd, was hij aanvankelijk nog een tijdje ondergronds actief voor het ANC, voordat hij in 1975 Zuid-Afrika verliet en afwisselend in Swaziland, Mozambique en Zambia in ballingschaf leefde, en vanuit de verschillende plekken actief ANC-lid bleef. Na de afschaffing van Apartheid in 1990 keerde Zuma terug naar Zuid-Afrika.

In de beginjaren na de afschaffing en de periode voordat Zuid-Afrika een democratie werd, nam Zuma actief deel aan de onderhandelingen tussen de blanke Apartheidsregering van F.W. de Klerk en het ANC van Nelson Mandela. Na de eerste democratische verkiezingen van 1994 werd Zuma aangesteld als lid van het comité voor economische zaken en toerisme. Drie jaar later werd hij vicevoorzitter van het ANC, voordat hij in 1999 door de toenmalige president Mbeki tot vicepresident van Zuid-Afrika benoemd werd.  Echter, in 2005 werd hij door president Mbeki  uit die eervolle functie ontheven, op verdenking van corruptieschandalen rondom zijn persoon (zie onder). Daarnaast stuitte ook het feit dat Zuma openlijk polygamist is veel Zuid-Afrikanen (en de internationale wereld) tegen de borst, ondanks dat het in Zuid-Afrika geen strafbaar feit is. Zuma’s ontslag betekende een definitieve breuk tussen Mbeki en Zuma, waarbij critici menen dat het een manier van de liberale regering van Mbeki was om van de relatief linkse Zuma af te komen.



Inauguratie van Jacob Zuma als President van de Republiek Zuid-Afrika op 9 mei 2009

Wat zijn precies de verhalen rondom Zuma en corruptie?
In 2000 openbaarde zich publiekelijk het eerste grote corruptieschandaal waarin Zuma een hoofdrol speelde. Naast Zuma was daarin ook een hoofdrol weggelegd voor Zuma’s goede vriend en tevens gevierd zakenman Schabir Shaik, die tevens zijn financieel adviseur was. De kern van de aanklacht richtte zich op het vermoeden dat Zuma de verschillende bedrijven van Schaik aan lucratieve overheidsopdrachten hield, en dat Shaik Zuma hier als dank voor betaalde. Het onderzoek en het proces rondom het schandaal speelde in 2004 en leidde ertoe dat Schabir Shaik in juni 2005 veroordeeld werd tot 15 jaar gevangenisstraf, terwijl ‘vriend’ Zuma vrijuit ging. Kort daarna werd Zuma nogmaals beschuldigd van corruptie: ditmaal zou hij bewijsmateriaal van het Openbaar Ministerie verduisterd hebben. De zaak werd uiteindelijk in september 2006 ongeldig verklaard omdat het te lang duurde en uitstel niet meer mogelijk was.

In 2007 dagvaarde het Openbaar Ministerie Zuma wederom, ditmaal met als aanklacht ‘het aannemen van steekpenningen, fraude, witwas- en gangsterpraktijken’. Het proces begon op 4 augustus 2008 en werd een maand later door de rechter onwettig verklaard wegens vormfouten. Wederom ging Zuma vrijuit. Het hoger beroep dat daarop volgde kon eveneens geen veroordeling afdwingen.

Zijn er nog meer van dit soort belastende aantijgingen aan het adres van de Zuid-Afrikaanse president?
Jazeker. In december 2005 meldde zich een vrouw – Fezeka Kuzwayo – die zei door Jacob Zuma verkracht te zijn. Ze was niet zomaar een vrouw, maar de dochter van een overleden vriend van Zuma, waardoor ze hem als ‘een tweede vader’ beschouwde, verklaarde ze. In de rechtszaal gaf Zuma toe gemeenschap met de (seropositieve) vrouw gehad te hebben, maar dat dit niet onder dwang gebeurd was dus dat van de vermeende verkrachting geen sprake kon zijn. Uit die rechtzaak stamt ook de memorabele opmerking van Zuma dat hij ‘na de sex een douche genomen had om de kans op besmetting op HIV/Aids te verkleinen’. Zuma werd wegens gebrek aan bewijs vrijgesproken. Opvallend detail is dat Kuzwayo na de zaak dusdanig bedreigd werd door aanhangers van Zuma dat ze Zuid-Afrika ontvluchtte en sinds augustus 2006 in Nederland woont, waar ze politiek asiel kreeg.

Wat is de huidige status rondom President Zuma’s ANC?
Zoals gezegd wezen de meest recente verkiezingen het ANC wederom als grootste politieke partij van Zuid-Afrika aan. Daarbij zeggen wel veel Zuid-Afrikanen opet ANC te stemmen bij gebrek aan een beter alternatief. De historische band van Zuid-Afrikanen met de partij die ze verloste van Apartheid blijft dus onverminderd groot. Daarbij speelt de ‘geest’ van Nelson Mandela ongetwijfeld een grote rol, ook al menen critici dat het ANC in de verste verte niet (meer) lijkt op het ANC dat Mandela ooit voor ogen had. Ook menen zij dat Zuma niet half de man is die Nelson Mandela in z’n pink was. Desalniettemin is de man vooralsnog in ieder geval tot 2019 de aangewezen president van Zuid-Afrika.  

Wat is precies het Nkandla-schandaal en kan dat president Zuma de kop kosten?
Zuma’s laatste misstap was een pittige: de verbouwing van zijn (riante) huis in geboorteplaats Nkandla, die hij met Zuid-Afrikaans belastinggeld financierde. Naar eigen zeggen omdat het om ‘veiligheidsmaatregelen’ ging, maar naar later bleek vielen onder die ‘veiligheidsmaatregelen’ ook de aanleg van een amfitheater, stallen voor zijn vee en de aanleg van een groot privézwembad. Hiervoor werd een luttele R246 miljoen (ongeveer 20 miljoen euro) gespendeerd. Hoewel tegenstanders vonden dat Zuma moet aftreden en in geen geval opnieuw president mocht worden, ging zijn inauguratie na de laatste verkiezingen gewoon door. Ook dit schandaal kostte Zuma duidelijk niet de kop. Maar dat zijn populariteit tanende is, staat vast. 

Ins & outs over de het ANC en de andere (grotere) politieke partijen van Zuid-Afrika en hun lijsttrekkers lees je in de ‘Politieke partijen in Zuid-Afrika’.

Wil je meer weten over de (laatste) verkiezingen van Zuid-Afrika en hoe Zuid-Afrikaanse verkiezingen in hun werk gaan? Lees dan vooral het artikel ‘Verkiezingen in Zuid-Afrika’.

Houd KaapstadMagazine.nl altijd goed in de gaten voor het laatste nieuws uit Kaapstad en Zuid-Afrika. We zijn te volgen op Facebook, Twitter en via onze gratis maandelijkse nieuwsbrief.