Het leven van Thabo Mbeki

Voormalige president kruipt uit de schaduw van Nelson Mandela

Bij de eerste president van democratisch post-apartheid Zuid-Afrika gaan bij de meeste Nederlanders net wat meer belletjes rinkelen dan bij de tweede. Ondanks zijn cruciale rol bij het totstandkomen van de onderhandelingen tussen het ANC en het apartheids-regime, is Thabo Mbeki lange tijd in de schaduw van Nelson Mandela blijven staan. En dit terwijl het Mbeki was die de meeste partijgenoten ervan wist te overtuigen dat onderhandelingen een constructiever wapen in de strijd voor gerechtigheid waren dan sabotage, geweld en terreur.

Voor velen die warme herinnerigen aan Mbeki koesteren, is het vooral zijn reputatie als vrijheidsstrijder, onderhandelaar , strateeg en intellectueel die het beeld domineert. Een kalme pragmatische man. Geen vechtersbaas die met modder gooit of met populistisch geschreeuw zieltjes probeert de winnen, maar een van de belangrijkste en meest betrouwbare leiders die Afrika de afgelopen eeuw heeft gekend.

Maar Mbeki heeft tijdens zijn presidentschap van 1999 tot 2008 veel vijanden gemaakt. Deze herinneren hem vooral als apathisch, afstandelijk, argwanend, kil en arrogant. Dit artikel werpt een blik op Mbeki’s jeugd, strijd, victorie en tragische vertrek als president van Zuid-Afrika.

De jonge Thabo
Thabo Mbeki zat al vanaf zijn geboorte in 1942 met zijn neus in de struggle. Zijn ouders zaten beiden in het onderwijs en waren lid van de Communistische Partij van Zuid-Afrika. Op 14-jarige leeftijd besloot Thabo zich bij het ANC aan te sluiten. Toen zijn vader, die inmiddels tot een icoon van de vrijheidsstrijd was uitgegroeid,vanwege zijn lidmaatschap door de apartheidspolitie werd opgepakt, gingThabo 28 jaar ballingschap tegemoet. Zijn ballingschap begon in Engeland, waar hij een Masters-diploma in Economie behaalde en actief was voor het ANC. Zijn mentor was Oliver Tambo, die hem leerde hoe je kennis en verstand als effectieve munitie kunt gebruiken.

I relate, therefore I am
In contrast tot wat men ook wel de ‘individualistische ethiek van het Westen’ noemt, gelooft Mbeki meer in ‘ traditioneel Afrikaanse waarden’. Iedereen, zo ook hijzelf, maakt deel uit van een gemeenschap dat eenzelfde doel nastreeft en nauw samenwerkt. Mbeki schenkt loyaliteit, maar verwacht dit ook terug. In 1969 beschrijft Mbeki zijn bewondering voor een van Shakespeare’s karakters, Coriolanus. Hij prijst zijn rechtschapenheid, moed, zelf-opoffering, heroïsche geest,broederlijkheid en optimisme.

Terugkeer naar Zuid-Afrika
Na zijn vormende jaren in Engeland, vertrok Mbeki naar Moskou, waar hij als guerrilla werd getraind. Hierna vertegenwoordigde hij het ANC in onder andere Nigeria, Swaziland, Botswana en Zambia. Van 1984 tot 1985 werkt hij als directeur van de afdeling Informatie en Publiciteit in de hoofdstad van Zambia, Lusaka, waar het hoofdkwartier van de ANC zicht dan bevindt.

Toen in 1990 de verbanning van het ANC werd opgeheven, keerde hij terug naar Zuid-Afrika. Na zijn belangrijke rol in de onderhandelingen werd hij in 1994 tot één van de twee vice-presidenten van Mandela gekozen, samen met F.W.de Klerk. Mbeki was erg actief tijdens zijn vice-presidentschap en had voor Mandela’s aftreden al veel taken van hem overgenomen.

Samen met Minister van Financien Trevor Manuel was hij de vader van GEAR, het neo-liberale economische programma dat economische groei, werkvoorziening en herverdeling tot doel had. GEAR zou een gunstig klimaat voor buitenlandse investeerders scheppen. Met zijn geloof in de vrije markt en zijn ‘rechtse’ neo-liberale opvattingen plaatste hij zichzelf aan de ‘rechterzijde’ van het ANC.  

Thabo Mbeki, President van Zuid-Afrika
In 1999 kwam hij zelf aan het roer te staan, toen hij met met een ruime meerderheid tot Mandela’s opvolger werd gekozen. Relatief jong, kalm, vastberaden en bewezen succesvol in zijn strategische inzicht, begon Mbeki’s presidentschap veelbelovend in 1999, om in 2008 op een tragische manier te eindigen, toen het ANC hem vriendelijk,maar vooral dringen verzocht op te stappen. En wel binnen enkele dagen.

Naar verluid  toonde Mbeki geen enkele emotie, toen zijn eigen partij hem op deze ongebruikelijke manier mededeelde dat ze de laatste paar maanden van zijn tweede termijn niet met hem uit wensten te zitten

Er was een enorm wantrouwen tegenover Mbeki gegroeid. Zwalenzima Viva,hoofd van de vakbondverenigingen in Zuid-Afrika, die hem vanuit het linkse kamp al vaker van paranoide en geisoleerd gedrag had beschuldigd,  had zelfs de vrees  voor een dictatuur onder Mbeki uitgesproken.

Hoe staan deze beschuldigingen in verband met Mbeki’s ethiek van loyaliteit, gemeenschapszin, zelf-opoffering, pragmatisme en optimisme? Waar had dit baken van kalmte en vastberadenheid deze reputatie aan verdiend?

Lees in ons artikel Het presidentschap van Thabo Mbeki(volgt snel) wat deze intelligente vrijheidsstrijder van gevierd president tot tragisch mikpunt van wantrouwen heeft veranderd.

Door Marion Hengeveld

Wil jij meer lezen over de politiek en geschiedenis van Zuid-Afrika? Wil je weten wat apartheid in de praktijk voor de Zuid-Afrikanen inhield en hoe het regime aan het eind van de jaren 80 uiteindelijk ten onder ging? Lees dan ' Verdeel en Heers, Apartheid in Zuid-Afrika' . Bekijk ook onze artikelen over de koloniale en postkoloniale geschiedenis van Zuid-Afrika in onze sectie Typisch-Zuid-Afrika. Hier lees je ook hoe kabinet Mandela het er van 1994 tot 1999 vanaf heeft gebracht.

Om op de hoogte te blijven van wat er vandaag in Kaapstad gebeurt, meld je je aan voor onze gratis maandelijkse nieuwsbrief en volg je ons op Facebook-groep en Twitter.