Het leven van Jan van Riebeeck

Wie is de Nederlandse oprichter van Zuid-Afrika?

Jan van Riebeeck: wie ooit op vakantie in Zuid-Afrika geweest is, heeft zijn naam minstens een peer keer voorbij zien of horen komen. En dat terwijl de gemiddelde Nederlander zijn naam waarschijnlijk niet kent. En toch is deze man een onlosmakelijk onderdeel van de Nederlandse geschiedenis in Zuid-Afrika.

In de geschiedenis van Zuid-Afrika is Van Riebeeck een vaak opdoemende naam. Wie was deze Jan van Riebeeck en waarom is hij zo populair in Zuid-Afrika?

Jan Anthoniszoon van Riebeeck werd in 1619 geboren in het Gelderse dorp Culemborg. Op 20-jarige leeftijd treedt hij in dienst van de VOC – de Vereenigde Oostindische Compagnie – die hem uitzendt naar Batavia, het huidige Jakarta. Uitzendingen naar Japan en Vietnam volgen in de tien jaar erop, totdat hij in 1651 in Vietnam schuldig maakt aan het voeren van ‘privéhandel’.

Bij wijze van strafmaatregel wordt Van Riebeeck datzelfde jaar naar Zuid-Afrika gestuurd om bij Kaap de Goede Hoop een verversingsstation in te richten.

Overigens is het goed om te melden dat het niet de Nederlanders waren die ooit tegen dit zuidelijke punt van Afrika ‘opbotsten’, maar dat deed de Portugees Bartolomeus Diaz al veel eerder, in 1488. Een kleine misvatting over de geschiedenis van Zuid-Afrika is bij deze opgehelderd.

Historische misverstanden
En als we dan toch misstanden aan het rechtzetten zijn: Kaap de Goede Hoop (Cape of Good Hope) is niet het meest zuidelijke puntje van het Afrikaanse continent – die eer is toebehouden aan Cape Agulhas, zo’n 200km oostelijker. Dat is waar de Atlantische en de Indische Oceaan daadwerkelijk in elkaar overlopen.

Goed, terug naar Jan van Riebeeck. Op 6 april 1652 meert Van Riebeeck aan in de Tafelbaai, dezelfde baai als waarin Robbeneiland ligt, het eiland waar drie eeuwen later Nelson Mandela 27 jaar gevangen zit.

Van Riebeeck plant in de baai de vlag van de VOC, en sticht hiermee op symbolische wijze Fort Duijnhoop, de eerste officiële Nederlandse nederzetting aan de Kaap in Zuid-Afrika.

Verlengd verblijf in Zuid-Afrika
Doordat de schepen gehavend waren tijdens de lange reis naar Zuid-Afrika toe, duurde het verblijf van Van Riebeeck en zijn bemanning langer dan verwacht. Terwijl de verversingspost al lang en breed ingericht was, waren de 90 VOC-ers verplicht hun verblijf in Kaapstad te verlengen.

In die tijd legden ze de Company Gardens in Kaapstad aan – vandaag de dag een mooie groene strook in het centrum van Kaapstad – om fruit en groente te verbouwen om in hun voedselbehoefte te voorzien.

The Castle of Good Hope – Huis van de VOC
In het jaar van Van Riebeeck’s aankomst verrees The Fort of Good Hope aan de rand van de stad, als woonvoorziening voor de VOC-ers. Dit is niet hetzelfde fort als The Castle of Good Hope – ‘Het Kasteel’ – dat in de jaren na Van Riebeeck het bestaande fort verving. Vandaag de dag is Het Kasteel opengesteld als museum, en een favoriete plek voor Nederlandse toeristen op vakantie in Kaapstad.

Tot 1662 blijft Van Riebeeck leider van de Kaapse kolonie. Hij ontwikkelt banden met de lokale Khoi Khoi-bevolking, die door de Nederlanders ‘de Hottentotten’ genoemd worden. Met hun ruilt hij de verbouwde groenten en fruit voor ander waar. De handelsbetrekkingen tussen de Nederlanders en de Hottentotten bleef eeuwenlang bestaan, een relatie waar beiden veel profijt bij hadden.

Van Riebeeck verlaat Zuid-Afrika
In 1665 – na dertien jaar in Kaapstad gebleven te zijn – verlaat Jan van Riebeeck Zuid-Afrika om gouverneur te worden in Malakka, een Maleisisch Schiereiland dat sinds 1641 een kolonie van Nederland was. Van Riebeeck sterft in 1677 in Batavia, Indonesië.

De naam ‘Van Riebeeck’ is nog altijd een beroemde en betekenisvolle in de geschiedenis van Zuid-Afrika. Vooral lokale ‘Afrikaners’ beschouwen hem als de oprichter, de founding father, van hun land.

Founding Father
Tot 1994 gold 6 april – memorerend aan de datum waarop hij in 1652 aan land kwam – als Van Riebeeck’s Day, en later als Founder’s Day. Na de democratische verkiezingen in 1994 schafte het ANC deze dag af, net als zijn afbeelding van postzegels en munten van Zuid-Afrika verwijderd werd.

Verdwenen uit het Zuid-Afrikaanse straatbeeld zijn Jan van Riebeeck en zijn vrouw Maria de la Quellerie zeker niet. Verschillende straten en dorpen zijn vernoemd naar Van Riebeeck. In Kaapstad prijkt op Adderley Street een standbeeld van het stel - het Jan van Riebeeckmonument - net als een van de belangrijkste straten in het centrum van de Moederstad ‘Van Riebeeck Straat’ heet.

Meer bijzondere mensen en verhalen over de geschiedenis van Zuid-Afrika, Apartheid, Nelson Mandela en alles wat dit land zo'n fascinerende historie geeft lees je in de sectie 'Geschiedenis van Zuid-Afrika'.