“Zet een stapje terug, dan zie je meer”

Bijzonder boek schetst groot schilderij van Zuid-Afrika

Lianne van Leeuwen (24) woont sinds Januari 2008 in Zuid-Afrika. Ze woonde in 2011 negen maanden in Kaapstad, maar ook nu ze terug is in woonplaats Port Elizabeth, zoekt ze de Mother City nog regelmatig op. Ze schreef deze bijzondere boekrecensie over een bijzonder boek: Home Away, samengesteld door Louis Greenberg.

Je kunt een schilderij niet goed bewonderen als je te dichtbij staat. De details leiden af en je ziet dat wat belangrijk is over het hoofd. Als je een stapje terug doet, is de afbeelding niet langer vervormd. Het wordt zichtbaar, terwijl onbelangrijke kleinigheden verborgen blijven.

Met Home Away (2010) ervaarde ik iets vergelijkbaars. Het boek bestaat uit 24 verhalen die ieder één van de 24 uren in een dag voorstellen. Elk verhaal vindt plaats op een andere locatie. Samensteller Louis Greenberg, wiens verhaal zich tussen negen en tien uur ‘s morgens afspeelt, instrueerde 23 andere schrijvers om een “verhaal te schrijven over een specifieke ontmoeting, plaats of voorwerp in een stad in het buitenland dat hen doet denken aan hun Zuid-Afrikaanse thuis”.

Het resultaat van deze samenwerking is een originele verzameling van fictieve en waargebeurde verhalen die op de één of andere manier nog steeds een gevoel van eenheid weten te scheppen. En ze keren altijd terug naar Zuid-Afrika, het ‘thuis’ van alle 24 auteurs. De verhalen zijn heerlijk om te lezen, vooral als Zuid-Afrika soms ook (tijdelijk) je ‘thuis’ is.

Weg zijn, maar toch thuis
Het is gebruikelijk dat reisverhalen zich concentreren op één bestemming of in ieder geval één tocht.

Meestal staat de plaats waar de reiziger naartoe gaat centraal, of desnoods de reis zelf. Maar Greenberg’s Home Away gaat voornamelijk over Zuid-Afrika als het thuisland, terwijl het op een creatieve wijze een beschouwing geeft op juist het ‘weg-zijn’ uit Zuid-Afrika.

Als Nederlander in Zuid-Afrika kan ik me hier goed in verplaatsen. Je komt er pas echt achter hoe Nederlands je bent, als je in het buitenland woont. Zuid-Afrikanen lachen om mijn verlangen naar hagelslag op brood (‘chocolate sprinkles are meant for decorating cakes’) en fietsen (‘is that safe?’).

In Home Away denken de schrijvers van een afstandje terug aan Zuid-Afrika. Door die afstand zijn zijn staat om vooroordelen weg te nemen, waardoor de lezer ook een andere kijk op het land krijgt.

Door een stapje terug te zetten, wordt dat wat belangrijk is onthuld.

Steenkolen Zulu
In Liesl Jobson’s verhaal ‘The Exact Location of the Exit’, vraagt de schrijfster zich af waarom “blanken het noodzakelijk vinden om iedere zwarte die wil luisteren te imponeren met hun drie zinnen steenkolen Zulu die ze van televisie reclames geleerd hebben?” Ze vraagt zich af of ‘we’ nog steeds verlangen “naar de ‘nannies’ die ons ooit op hun rug droegen en ons klappend in hun handen vertelden dat we zo knap zijn.”

Dit fragment uit het boek geeft een bijzonder inzicht in de kwesties waar blanke Zuid-Afrikanen in het ‘nieuwe Zuid-Afrika’ nog altijd mee worstelen. Andere schrijvers vergelijken situaties in hun thuisland met die in het land waar het verhaal zich afspeelt. In ‘The Perfect Crime’, beschrijft Jassy Mackenzie hoe in de laatste jaren in Moskou veel nieuwe grote wolkenkrabbers gebouwd zijn.

Chris, de hoofdpersoon in het verhaal, ziet dit als “vergelijkbaar met het geven van nieuwe namen aan alle wegen en steden dat zich in Zuid-Afrika heeft afgespeeld na het einde van de apartheid terwijl voor hem de constructie van nieuwe bouwwerken nuttiger lijkt dan het hernoemen van bestaande gebouwen”.

The bigger picture
Terwijl de schrijvers de lezer meenemen op hun reizen, ligt het succes van het boek in het vermogen om afstand te nemen van het schilderij. Home Away toont de lezer de ‘bigger picture’ van Zuid-Afrika. Het land wordt in een nieuw licht afgebeeld. Nieuwe standpunten worden geïntroduceerd op een manier die niet als opdringerig ervaren wordt. Integendeel; het is aangenaam en verrassend.

Ieder verhaal kan gezien worden als een afzonderlijk kunstwerk. Sommige zijn abstract, andere modern. Door het hele boek achter elkaar uit te lezen kan de lezer worden bevangen door details. Net als met het schilderij; dat wat belangrijk is wordt onduidelijk. Na ieder uur en ieder verhaal had ik tijd nodig om adem te halen en na te denken over de nieuwe inzichten. Ik raad andere lezers hetzelfde aan: neem een stap terug, van het schilderij af. Focus niet op de details en ‘the bigger picture’ komt tevoorschijn.

Door Lianne van Leeuwen

Home Away (2010) is verkrijgbaar in Zuid-Afrikaanse boekhandels (R180).

Er zijn duizenden boeken geschreven over en in Zuid-Afrika. Natuurlijk kun je die niet allemaal lezen, daarom kiest KaapstadMagazine een paar van de leukste must-reads. Check onze sectie Boeken over Zuid-Afrika.

Blijf via Twitter @kaapstadmag op de hoogte van de leukste boeken en andere nieuwtjes en ontwikkelingen uit Kaapstad, en word lid van onze Facebook-pagina.