Boekrecensie 'Een Nederlander In De Wildernis'

Een avontuurlijk inzicht in de geschiedenis van Zuid-Afrika

Een historisch avontuur.
In ‘Een Nederlander in de Wildernis’ brengt Luc Panhuysen de 18e eeuwse Kaap tot leven. Als lezer kruipen we in de huid van Robert Jacob Gordon, een Nederlandse ontdekkingsreiziger die in dienst van de VOC als een van de eerste ‘witvellen’ tot Afrika doordrong. Als ambitieuze dertiger begint Gordon zijn Zuid-Afrikaanse avonturen in 1777. Tijdens deze avonturen neemt hij de de rol van expeditieleider, botanicus, etnograaf, geoloog, bemiddelaar, tolk,zooloog en antropoloog op zich.

Samen met Gordon en zijn kleurrijke expeditie-team ontdekken we als lezers de onontgonnen Zuid-Afrikaanse grond, dopen we de Oranjerivier, kopen we Bosjesmannen om met tondeldoosjes(aanstekers) en worstelen we met de frictie tussen de verschuivende ethiek van de Verlichting enerzijds en de koloniale Nederlandse handelsgeest anderzijds. Een historisch avontuur.

Zeitgeist
Door de subjectieve realiteit van de intrigerende hoofdpersoon af te wisselen met een objectieve beschrijving van Nederlands positie in deze rap globaliserende wereld en de dominante denkbeelden van deze tijd, komt geschiedenis op een zeldzaam levendige manier uitzonderlijk dichtbij.

Een waardevolle bijdrage aan deze levendigheid wordt geleverd door de gedetailleerde en kleurrijke beschrijvingen en het gebruik van gangbare termen van de tijd, illustraties en citaten. Zo doorloopt de lezer dit fascinerende, spannende, onzekere en vaak confronterende hoofdstuk uit Nederlandse- en Zuid-Afrikaanse geschiedenis.

Verlichte vredestichter of ijdele kolonist
Panhuysen leidt Gordons avonturen in met de korte, maar boeiende levensloop van de hoofdpersoon tot deze koers zet naar de Kaap. Sympathie voor Gordon is hierdoor snel gewekt. Gordons ontwapendende leergierigheid, jongensachtige zucht naar avontuur en uitzonderlijk open houding ten opzichte van de ‘ Hottentotten, Bosjesmannen en Kaffers’ dwingen bewondering af. Zo was hij een van de weinige meertalige Nederlanders en beschouwde hij de Bosjesmannen –in hun conflict met de burghers- als slachtoffers in plaats van daders. Het lijdt weinig twijfel dat het een bijzondere man was. Maar Panhuysen verheerlijkt hem niet. Ondanks Gordons overduidelijk progressieve geest, was deze man 'only human' en daarom feilbaar. Hier draait Panhuysen niet omheen. Zijn nuchtere commentaar op Gordons reisverslagen wijzen op Gordons (soms) dubieuze moraal.  Zo merkt Panhuysen op dat Gordons idee over de 'goede behandeling van de Kaapse slaven' niet losgekoppeld kan worden van zijn eigen status als eigenaar van twee slaven(Castor en Jak).

Oordeel zelf
Ook bij het bloederige spoor dat Gordon in de naam der wetenschap door het Zuid-Afrikaanse dierenrijk trekt wordt een kritische kanttekening gezet. Wat ook vatbaar voor verschillende interpretaties is, is Gordons houding ten opzichte van de andere expeditieleden.Hieruit lijkt een paternalistische houding door te schijnen. Maar Panhuysen dringt de lezer geen oordeel op. Door fragmenten uit Gordons eigen brieven te gebruiken en deze van historische toelichting te voorzien, geeft hij een aanzet tot interpretatie. Het is aan de lezer hier al dan niet een moralistisch oordeel aan te verbinden.

Het einde van de VOC in Zuid-Afrika
Robert Jacob Gordon stierf een tragische dood, die samenviel met de ondergang van zowel de VOCs macht in de Kaap als de gehele Nederlandse Republiek.

De gevoelens waarmee de lezers uit de huid van Gordon kruipen bij het dichtslaan van het boek zullen verschillen. Niet iedereen zal een held rijker zijn. Wat elke lezer daarentegen wel rijker is, is een waardevol en kleurrijk inzicht in de geschiedenis van de VOC in Zuid-Afrika en Nederlands positie in de 18e eeuw.

Praktische informatie
‘Een Nederlander in de Wildernis’ telt 186 bladzijden, beschikt over handige ‘kaftflappen’ die als boekenleggers dienen en is te verkrijgen via uitgeverij Nieuw Amsterdam.

Door Marion Hengeveld

Wil jij meer lezen over de geschiedenis van Zuid-Afrika en Kaapstad? Hou dan onze sectie Typisch Zuid-Afrika goed in de gaten. Hier lees je onder andere over ‘ de Hottentot-hallucinatie’, een korte geschiedenis van Apartheid, Nelson Mandela en Verzoening in Zuid-Afrika.

Om op de hoogte te blijven van alles wat er vandaag in Kaapstad gebeurt, wat voor evenementen ons in de Kaap te wachten staan en welke musea de moeite waard zijn, meld je je aan voor onze gratis nieuwsbrief, word je lid van onze Facebook-groep en volg je ons op Twitter.